یکشنبه ۲۷ تیر ۱۴۰۰
وقتی سخن از شاهکارهای ادبیات به میان می‌آید، هم‌زمان نام چند کشور در ذهن تداعی می‌شود؛ انگار بعضی نقاط روی نقشه‌ی جغرافیایی جهان شروع به درخشیدن می‌کنند: روسیه، امریکای لاتین، فرانسه و کشورهای دیگری که شاید من در یاد نداشته باشم؛ اما در ذهن شما تداعی شوند، داستان‌هایی با ویژگی‌های خاص مناطق‌شان که اگر نام‌ها و مکان‌ها را به ماهرانه‌ترین شکل ممکن از آن‌ها بزداییم باز هم قابل شناسایی هستند. واقعا چه چیزی باعث شده تا خدایان ادبیات از نقاطی خاص در جهان برخیزند؟ شاید نگاهی کلی به زندگی و آثار یکی از این نوابغ دنیای ادبیات، ماریو بارگاس یوسا، کمی از موضوع ابهام‌زدایی کند.
در کودکی ماریو بارگاس یوسا چه گذشت؟
ماریو بارگاس یوسا در اواخر زمستان ۱۹۳۶ در جنوب کشور پرو، آرکیپا، و در خانواده‌ای از طبقه‌ی متوسط به دنیا آمد. پدر و مادر او مدت کوتاهی با یکدیگر زندگی کردند و ماریو در حالی متولد شد که پیش از آن والدینش از یکدیگر جدا شده بودند. گویا رسالت زناشویی آن دو به وجود آوردن نوزادی بود که باید ادبیات را در دستان خود می‌گرفت، جهان اطرافش را در داستان‌ها می‌ریخت و عصاره‌ی دیکتاتوری‌ها و وقایع خشونت‌بار اطرافش را در قالبی دل‌پذیر و بس جان‌کاه به جهان عرضه می‌کرد.
او به یکی از پیشگامان نویسندگی زمان خود بدل شد و گروهی از منتقدان او را پرمخاطب‌ترین نویسنده‌ی امریکای لاتین در جهان دانسته‌اند.
مدتی پس از تولد او پدرش فاش کرد که معشوقه‌ای آلمانی دارد و ماریو صاحب دو برادر ناتنی کوچک‌تر است. ماریو یک سال نخست زندگی‌اش را همراه خانواده‌ی مادر‌ی‌اش در آرکیپا گذراند تا آن‌که پدربزرگش به عنوان کنسول افتخاری پرو در بولیوی انتخاب شد و ماریو سال‌های نخست کودکی خود را در کشور جدید زندگی کرد، در حالی‌که فکر می‌کرد پدرش مرده است. پدربزرگ یک مزرعه‌ی پنبه داشت که مخارج آن‌ها را تامین می‌کرد. پس از نه سال پدربزرگ شغلی دولتی در پرو پیدا کرد و آن‌ها به کشور خود بازگشتند. در همین هنگام بود که ماریو برای نخستین بار پدرش را دید و والدینش بار دیگر تصمیم گرفتند با یکدیگر زندگی کنند. ماریو ابتدا به یک مدرسه‌ی مذهبی فرستاده شد و پس از آن در چهارده سالگی پدرش او را به مدرسه‌ای نظامی فرستاد. در شانزده سالگی در روزنامه‌ای محلی به عنوان خبرنگار کار خود را آغاز کرد. پس از دو سال، او تحصیل در مدرسه‌ی نظامی را ترک کرد و در حالی‌که به روزنامه‌نگاری ادامه می‌داد از مدرسه‌ای عادی فارغ‌التحصیل شد. در همین دوران نخستین نمایش‌نامه‌ی او به روی صحنه رفت.
ازدواج
این نویسنده‌ی جسور در نوزده سالگی با زنی از اقوام مادرش ازدواج کرد که ده سال از او بزرگ‌تر بود. آن دو نه سال با یکدیگر زندگی کردند و در این سال‌ها ماریو در رشته‌ی حقوق و ادبیات دانشگاه ملی تحصیل کرد، سپس مدرک دانشگاهی دیگری گرفت و فعالیت حرفه‌ای خود را با انگیزه ادامه داد. یک سال پس از جدایی، ماریو با دختر عموی خود ازدواج کرد و صاحب سه فرزند شد.
سبک و مضامین اصلی آثار یوسا
سبک بارگاس یوسا شامل مطالب تاریخی و همچنین تجربیات شخصی اوست. به عنوان مثال، در اولین رمانش، کتاب سال‌های سگی، تجارب شخصی خود در مدرسه نظامی لئونسیو پرادو و نهاد اجتماعی فاسد آن را به تصویر کشیده که نشان می‌دهد چگونه معیارهای اخلاقی در چنین محیطی مورد تمسخر قرار می‌گیرند. همچنین، فساد در مدرسه بازتابی از فساد در جامعه پرو در زمان نوشتن رمان است. بارگاس یوسا بارها و بارها از نوشته‌های خود برای به چالش کشیدن نارسایی‌های اجتماعی، مانند فشار و ستم صاحبان قدرت سیاسی بر مردم استفاده می‌کند. یکی از موضوعات اصلی آثار او مبارزه فرد برای آزادی در یک موقعیت ظالمانه است. برای مثال، رمان دو جلدی او، کتاب گفتگو در کاتدرال بر اساس دیکتاتوری مستبدانه‌ی رئیس جمهور پرو مانوئل آ. اودریا نوشته شده است. قهرمان داستان، سانتیاگو، با شرکت در فعالیت‌های براندازانه‌ی گروه‌های سیاسی چپ، علیه دیکتاتوری خفقان‌آور اودریا قیام می‌کند. علاوه بر موضوعاتی مانند فساد و ستم، رمان دوم بارگاس یوسا، خانه سبز، تعصب و باورهایی را نقد می‌کند که تلاش می‌کنند تنها چهره‌های متفاوتی بسازند و به حقیقت امور اهمیتی نمی‌دهند. این کتاب درباره‌ی سواستفاده و استثمار کارگران جنسی در فاحشه‌خانه توسط افسران نظامی فاسد است.
گفتگو در کاتدرال 
جغرافیای آثار یوسا
بسیاری از رمان های اولیه بارگاس یوسا در فضای پرو نوشته شده‌اند، در حالی‌که در کارهای اخیر، او به دیگر مناطق آمریکای لاتین، مانند برزیل و جمهوری دومنیکن توجه کرده است؛ زیرا موقعیت نویسنده و مدرس به او امکان سفر مكرر را داده و منجر به نگارش آثارش در خارج از پرو شده است. جنگ آخرالزمان به وقایع تاریخی شورش علیه دولت برزیل می‌پردازد؛ ولی به شکلی مستقیم مبتنی بر واقعیت تاریخی نیست.
جنگ آخر زمان
کتاب سور بز، بر اساس دیکتاتوری رافائل تروخیلو، در جمهوری دومنیکن و یک مطالعه گسترده درباره‌ی تاریخ این کشور خلق شده است. این رمان رئالیستی‌ست و بارگاس یوسا تأکید می‌کند که "به واقعیت‌های اساسی احترام گذاشته و اغراق نکرده است"؛ اما هم‌زمان اشاره می‌کند که این یک رمان است، نه یک کتاب تاریخی.
یکی از رمان های اخیر بارگاس یوسا، راه بهشت، بیشتر در فرانسه و تاهیتی اتفاق می‌افتد و براساس زندگی‌نامه اصلاح‌گر اجتماعی سابق فلورا تریستان نوشته شده است. داستان نشان می‌دهد که چگونه فلورا و پل گوگن نتوانستند بهشت را پیدا کنند؛ اما هنوز هم می‌توانند پیروان را به ادامه کار در جهت رسیدن به یک مدینه فاضله سوسیالیستی اغوا کنند.
مدرن و پست مدرن
آثار ماریو بارگاس یوسا به عنوان رمان‌های مدرن و پست مدرن مورد توجه قرار می‌گیرند. گرچه هنوز بحث‌های زیادی در مورد اختلافات بین ادبیات مدرن و پست مدرن وجود دارد. ام كیت بوكر، محقق ادبی ادعا می‌كند كه دشواری و پیچیدگی فنی آثار اولیه بارگاس یوسا، مانند خانه سبز و گفتگو در كاتدرال، به وضوح عناصر رمان مدرن را داراست. همچنین، همه‌ی این رمان‌ها نگرش خاصی دارند که یکی دیگر از جنبه‌های مهم تعریف کننده هنر مدرن است. در مقابل، به نظر می‌رسد که رمان‌های بعدی او مانند کاپیتان پنتوجا و سرویس ویژه، عمه جولیا و فیلم‌نامه‌نویس، زندگی واقعی الخاندرو مایتا و داستان‌گو از شیوه‌ای پست مدرن پیروی می‌کنند. این رمان‌ها از لحن بسیار ساده‌تر و طنزآلود برخوردارند که از ویژگی‌های آثار پست مدرن است. بوکر با مقایسه دو رمان بارگاس یوسا، خانه سبز، کاپیتان پانتوجا و سرویس ویژه، در مورد تقابل مدرنیسم و پست مدرنیسم در آثار نویسنده بحث می‌کند: در حالی که هر دو رمان موضوع فحشا و همچنین عملکرد ارتش پرو را بررسی می کنند، بوکر اشاره می‌کند که کتاب نخست بسیار جدی و دومی طنز است.
گفتگوهای در هم پیچیده
محقق ادبی، ام کیت بوکر، استدلال می‌کند که بارگاس یوسا در رمان خود، خانه سبز، فن تلاقی گفتگوها را به کمال می‌رساند. او با ترکیب دو مکالمه توهم بازگشت به گذشته‌ای را ایجاد می‌کند که در زمان‌های مختلف اتفاق می‌افتد. همچنین گاهی از این روش به عنوان وسیله‌ای برای تغییر مکان، با بافتن دو مکالمه هم‌زمان استفاده می‌کند. این تکنیک یکی از اصلی‌ترین روش‌های اوست که اولین‌بار در اواخر، سال‌های سگی به‌کارگرفته شده است. با این وجود، او در همه رمان‌های خود از گفتگوهای متقاطع به همان شیوه استفاده نمی‌کند. برای مثال، در خانه سبز از این روش به طور جدی برای دستیابی به لحنی هوشیارانه و تمرکز بر ارتباط متقابل رویدادهای مهم از نظر زمان و مکان استفاده می‌شود. در مقابل، در کاپیتان پنتوجا و سرویس ویژه این استراتژی را در نمایش طنز به کار می‌گیرد و از جابه‌جایی‌های مکانی ساده‌تری استفاده می‌کند. این روش تلفیقی از در هم‌آمیختن گفتگوی شخصیت‌های مختلف ویرجینیا وولف و تکنیک تضاد گوستاو فلوبر است که در آن او گفتگو را با رویدادهای دیگر مانند سخنرانی‌ها ترکیب می‌کند.
تاثیر ادبی
دو چهره فرانسوی، ژان پل سارتر اگزیستانسیالیست و گوستاو فلوبر رمان نویس بر تکنیک و سبک بارگاس یوسا تأثیر گذاشتند. تأثیر سارتر در استفاده گسترده بارگاس یوسا از مکالمه بیشتر است. کتاب سال‌های سگی، اولین رمان او هم به‌طور مستقیم از آثار سارتر تاثیر گرفته است. استقلال هنری فلوبر - بی‌اعتنایی رمان‌هایش به واقعیت و اخلاق - همیشه مورد تحسین بارگاس یوسا قرار گرفته است. در همین زمینه او بررسی‌ای بلند درباره زیبایی‌شناسی فلوبر با عنوان عیش مدام نوشته است. بارگاس یوسا در تحلیل خود از فلوبر، به کار گرفتن هنر تضاد در مادام بوآری می‌ستاید.
یکی از داستان نویسان مورد علاقه بارگاس یوسا و به حتم تأثیرگذارترین نویسنده در کار نویسندگی او ویلیام فاکنر آمریکایی است. بارگاس یوسا فاکنر را "نویسنده‌ای می‌داند که روش‌های رمان مدرن را به کمال رسانده" است. سبک هر دو نویسنده با تغییرات پیچیده‌ای در زمان و روایت عجین شده است. به عنوان مثال در سال‌های سگی جنبه‌هایی از طرح داستان، پیشرفت شخصیت اصلی و استفاده از زمان روایت تحت تأثیر رمان روشنایی ماه اوت فاکنر قرار گرفته است.
بارگاس یوسا علاوه بر مطالعه در مورد خوزه ماریا آرگداس و گوستاو فلوبر نقدهای دیگری هم در مورد آثار نویسندگان مورد علاقه‌اش مانند: گابریل گارسیا مارکز، آلبرت کامو، ارنست همینگوی، ویکتور هوگو و ژان پل سارتر نوشته است.
آثار یوسا به زبان فارسی
یوسا نویسنده‌ی پرکاری‌ست که هر اثر او در حوزه‌ها مختلف به شکل حرفه‌ای نکات ارزنده‌ای را آموزش می‌دهد؛ اما تنها برخی از آثار او به فارسی ترجمه شده‌اند. دختری از پرو، جنگ آخرالزمان، قهرمان فروتن، ماهی در آب، چه کسی پالومینو مولرو را کشت؟، وسوسه ناممکن، عیش مدام، نامه‌هایی به یک نویسنده جوان، چرا ادبیات؟، گفتگو در کاتدرال، سور بز، سال‌های سگی و مرگ در آند برخی از کتاب‌های او به زبان فارسی هستند.
کتاب گفتگو در کاتدرال
این رمان مرثیه‌ای‌ست عاشقانه در سوگ زادگاه نویسنده. تصویری‌ست از پرو در تصرف دیکتاتوری اودریا در دهه 1950 و به زندگی شخصیت‌هایی از گروه‌های مختلف اجتماع می‌پردازد. داستان از خلال گفتگوهای سانتیاگو زاوالا و آمبروسیو پیش می‌رود. یکی پسر وزیر است و دیگری راننده‌ی او. آن‌ها در بعدازظهری غم‌زده، خیلی اتفاقی یکدیگر را در محل سلاخی سگ‌های ولگرد می‌بینند و به باری دم‌کرده می‌روند تا چیزی بنوشند؛ اما گفتگو به درازا می‌کشد و در این برخورد، زاوالا سعی می‌کند حقیقت را در مورد نقش پدرش در قتل یک شخصیت معروف پرو بیابد. در آن بعدازظهر حقایق تکان‌دهنده‌ای برای سانتیاگو درباره‌ی خود و پدرش روشن می‌شود. او مدام از خود می‌پرسد که چه وقت او و پرو نابود شدند و ذره ذره داستان زندگی خود و تاریخ معاصر پرو را مرور می‌کند تا شاید بتواند حقیقت را دریابد.
کتاب سور بز
این رمان سه خط داستانی درهم تنیده را دنبال می‌کند. بخش نخست درباره‌ی زنی به نام اورانیا کابرال است که پس از مدت‌ها غیبت به جمهوری دومنیکن بازگشته است تا به دیدار پدر بیمار خود برود. او در این بازگشت اندیشیدن به خاطرات تکان‌دهنده‌ای را سرکوب می‌کند که از دوران جوانی به یاد می‌آورد و راز دیرینه را در سینه نگاه می‌دارد. خط داستان دوم آخرین روز زندگی تروخیلو را از لحظه بیدار شدن‌اش بازگو می‌کند و هم‌زمان حلقه داخلی نظام سیاسی‌ای را نشان می‌دهد که پدر اورانیا در گذشته به آن تعلق داشته است. خط سوم، داستان ترور کنندگان تروخیلو است. بسیاری از آن‌ها پیش از آن به دولت وفادار بوده‌اند؛ اما حالا در خودرویی نشسته‌اند تا انتهای زندگی او را رغم بزنند. آیا مرگ یک دیکتاتور می‌تواند دیکتاتوری را پایان دهد؟ هر جنبه از داستان دیدگاه متفاوتی در مورد فضای سیاسی و اجتماعی جمهوری دومنیکن، از گذشته و حال را به نمایش می‌گذارد.
سور بز 
کتاب سال‌های سگی
سال‌های سگی از تجربه‌ی دو سال زندگی نویسنده در مدرسه‌ی نظامی وام گرفته شده است. داستان درباره‌ی دانش‌آموزانی‌ست که قصد دارند سوالات امتحانی را بدزدند. آن‌ها میان خود قرعه‌کشی می‌کنند و فردی که قرعه به نام او می‌افتد از ترس بزدل نامیده شدن مسئولیت انجام کار را می‌پذیرد؛ اما داستان پیچیده می‌شود و قتلی رخ می‌دهد که مولود ساختار به شدت خشن مدرسه است. یوسا تنها قصد نداشته، شرایط آسیب‌زای مدرسه را نقد کند؛ در حقیقت مدرسه همان جامعه‌ی پرو است که در آن ستم، خشونت و بی‌اخلاقی موج می‌زند.
سال های سگی
سال‌های سگی پس از انتشار با استقبال بی‌نظیری مواجه شد و شمار کسانی برای نویسنده شگفت‌انگیز بود که کتاب را خواندند.
«یکی از بن‌مایه‌های سال‌های‌سگی خشونت است. به گمان بارگاس یوسا در جوامع‌ای که پایه‌ی آن بر بی‌عدالتی ست نه تنها مجالی برای گفت‌وگو و بحث و مناظره در میان نیست؛ بلکه هیچ مجرایی برای ایجاد ارتباط انسانی وجود ندارد.» (گلشیری ۱۳۸۴: ۱)
کتاب مرگ در آند
سرهنگ لیتوما برای مجازات به جامعه‌ای کوچک و تک‌افتاده در آند منتقل می‌شود؛ جایی که بیشتر سکنه غیر از او، دستیارش، توماس و صاحبان بار محلی به عنوان سازنده در آنجا مقیم هستند. سه مرد در دهکده ناپدید شده‌اند و لیتوما مجبور است در کنار دستیار جوان و دلشکسته‌اش، تنها پلیس محلی آنجا، درباره‌ی موضوع تحقیق کند.
لیتوما و معاونش شک دارند که شاید این ناپدید شدن‌ها به چریک‌ها مربوط باشد؛ اما مردم شهر ایده‌های خاص خود را در مورد ماجرا دارند. این رمان پر از شخصیت‌های فراموش‌نشدنی است؛ سرخ‌پوستان محروم از حقوق شهروندی، مردم محلی عجیب و غریب و یک زن و شوهر که قربانیان آدم‌خواری را فراهم می‌کنند. همان‌طور که تحقیقات به پیش می‌رود، توماس، لیتوما را با داستان سورئال یک رابطه عاشقانه ناخوشایند درگیر می‌کند.
مرگ در آند هم رمان کارآگاهی جذابی است و هم یک تمثیل سیاسی خردمندانه. ماریو بارگاس یوسا در این کتاب چشم‌اندازی از جامعه پرو و از تأثیرات فرهنگی گذشته تا آشفتگی اجتماعی اخیر ارائه می‌دهد.
در حال حاضر دیدگاهی برای این مقاله ثبت نشده است.