مسیری بین تاریکی و روشنی

مروری بر کتاب جان شیفته نوشته‌ی رومن رولان

زهرا یوسفی

شنبه ۲۶ تیر ۱۴۰۰

کتاب‌ها همیشه مانند نور بر دریچه‌ افکار انسان روشنایی می‌بخشند و کمک می‌کنند دنیا را از نقاط جدیدی ببینیم. یکی از کتاب‌هایی که می‌تواند ذهن‌را با ظرافت خاصی به بازی بگیرد و دریچه جدیدی از ادبیات به روی خواننده باز کند کتاب جان شیفته از رومن رولان است. شاید پیش از این اسم این کتاب را بسیار شنیده باشید؛ چرا که این اثر بسیار نام آشنا است و منتقدان زیادی نسبت به آن واکنش‌های مثبت نشان داده‌اند. انتقاد‌های حرفه‌ای نسبت به این کتاب کم است و خواندن آن مدام از این سو و آن سو توصیه می‌شود.

جان شیفته کتابی به نسبت طولانی است و در چهار جلد نوشته شده است. شنیدن این موضوع که جان شیفته کتابی طولانی است نباید باعث شود از خواندن آن صرف نظر کنید. نویسنده‌ی کتاب طوری داستان سرایی کرده و به جا و معقول داستان را بر قلم کشیده که پس از خواندن آن بسیار لذت خواهید برد. این اثر دیالوگ‌های زیبا و عمیقی دارد که باعث می‌شود به راحتی داستان را در ذهن مجسم کرد و مانند یک فیلم به تماشای آن نشست.

رومن رولان؛ روشنفکر و آرمان‌گرا

به عقیده‌ی بسیاری از افراد نوشتن این رمان کار یک فرد معمولی نیست. نویسنده‌ی این کتاب مغزی متفکر دارد که توانسته از پس ماجراهایی ساده و رایج یک داستان عمیق بیرون بکشد. این مغز متفکر کسی جز رومن‌رولان نیست. رومن رولان نوشتن کتاب را از سال 1933 شروع و زمان زیادی برای نوشتن جان شیفته صرف کرد. . برای او فرقی نمی‌کرد نوشتن رمان چقدر طول بکشد. حساسیتی که وی روی سر سطر به سطر کتاب داشت بسیار تحسین آمیز است. به نظر می‌آید او عقیده داشت خلاقیت و تفکر و فردی تنها لازمه‌ی نویسندگی نیست. رولان عرق زیادی به علوم انسانی داشت. به همین دلیل او در تلاش بوده که از علومی مانند روان‌شناسی، هنر، تاریخ و فلسفه برای نوشتن این کتاب بهره بگیرد. وی هنگام نوشتن این اثر ساعت‌های زیادی را وقف مطالعه‌ی این دسته‌ از علوم کرد تا در نوع خود بهترین اثر را بیافریند.

رومن رولان در یک خانواده ثروتمند و سطح بالا در تاریخ 30 دسامبر 1944 چشم به جهان گشود. به دلیل طبقه‌ی اجتماعی بالای خود از سنین کودکی از اهمیت کسب علم و دانش اطلاع یافت. الگوی نوجوانی او اندیشمندانی مانند باروخ اسپینوزا و لئو تولستوی بود. علاقه به این دو اندیشمند باعث شد تا ذهنی بازتر نسبت به علوم انسانی پیدا کند. بدین ترتیب دنیای او پر از مفاهیم روانشناسی و تاریخ و… شد.

تحصیلات رومن رولان در زمینه تاریخ و روان‌شناسی بود اما مطالعاتی جدی در زمینه فلسفه نیز داشت. او عقیده داشت که فلسفه باعث می‌شود بتواند بهتر فکر و تحلیل کند و وقت‌هایی که ذهن و خلاقیتش را در حال سقوط می‌دید به مطالعه‌ی فلسفه می‌پرداخت. موسیقی یکی از علاقه‌مندی‌های وی بود در حدی که پایان‌نامه‌ی خود را درباره‌ی تاریخ اپرای اروپا نوشت. مدتی نیز در دانشگاه سوربن به تدریس تاریخ موسیقی می‌پرداخت. وی در زندگی خود دوبار عشق را تجربه کرد. زندگی زناشویی‌ او با همسر اولش، کلوتیلد برئال، از سال 1892 شروع شد، چندان موفقیت آمیز نبود و پس از نه سال به جدایی انجامید. پس از این جدایی رولان، بیش از سی سال تنهایی را با خود به دوش می‌کشید تا این‌که در سال 1934 با ماری کوادچف ازدواج کرد. پیوند بین آن‌ها قوی‌تر از پیوند قبلی رولان بود و ظاهرا زندگی عاشقانه‌ای داشتند. آن‌ها تا آخر عمر با یکدیگر زندگی کردند.

رومن رولان یکی از صلح‌‌طلب‌ترین نویسنده‌ها نامیده می‌شد. او با سران سیاسی زیادی از جمله استالین و گاندی دیدار و آشنایی داشت و گرچه به مکتب مارکس اظهار علاقه می‌کرد؛ اما استالین و سوسیالیسم را به شدت مورد نقد قرار داد. دنیایی همراه با صلح و دوستی دنیای ایده‌ آل او بود و همیشه از آن می‌نوشت. وی در طول حیاتش جوایز و افتخارات زیادی کسب کرد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جایزه بزرگ آکادمی فرانسه 1913
مدال گوته سال 1933 با این‌که این جایزه بسیار باارزش بود به دلیل اختلاف نظری که با دولت نازی‌ها داشت جایزه را نپذیرفت.
نشان لژیون دونور 1910

خلاصه‌ی کتاب جان شیفته

بسیاری از تحلیلگران موفقیت رومن رولان در کتاب جان شیفته را به خاطر تسلط رومن رولان بر هنر و تاریخ می‌دانند و اعتقاد دارند که جان شیفته ترکیب شگفت انگیزی از ادبیات، هنر و تاریخ است. رومن رولان می‌داند که چگونه از هنر برای بهتر نوشتن و بهتر توصیف کردن بهره بگیرد و به کلمات با زیرکی معنی ببخشد. جان شیفته یک کتاب فرانسوی است اما توانسته‌ مرزشکنی کند و بر بسیاری از آثار ادبی‌ بعد از خود در سطح جهانی تاثیر بگذارد. کسی نیست که اسمی از این اثر نشنیده باشد و آن را اثری فاخر نداند.

این کتاب زندگی و اتفاقات پیش روی زنی به نام آنت ریوی یر را روایت می‌کند. آنت مانند دیگر زنان اروپایی نیست و روح خود را آزاد و رها گذاشته و دوست ندارد خودش را سرکوب کند. به نوعی دوست دارد خلاف جهت زمانه‌ حرکت کند و بند‌های محدودیت را درک نمی‌کند. او عشق و رویا داشتن را خوب می‌فهمد و دوست ندارد که پاهایش در بندی باشد که انسان‌ها به خاطر کوته بینی بر پای خود می‌بندند. رومن رولان کتاب را از روزگار جوانی آنت شروع می‌کند. آنت پدر خود را با جان و دل دوست دارد اما او را از دست می‌دهد. از دست دادن پدر نقطه‌ی تحولی در زندگی این دختر است. مرگ پدر آنت را غمگین دل شکسته می‌کند. پس از این ماجرا اتفاقات غیر‌ منتظره‌تری در زندگی آنت رقم می‌خورد. آنت که یک زن مجرد است مادر می‌شود. پدر فرزندش به آنت پیشنهاد ازدواج داده اما آنت این ازدواج را مناسب و پرثمر نمی‌داند و درخواست او را رد‌ می‌کند. کمی بعد آنت پی می‌برد که یک خواهر ناتنی دارد. آنت در میان این اتفاق‌ها حس های گوناگون و حتی متضادی تجربه می‌کند. در همان زمان جامعه فرانسه حرکت به سمت مدرنیته را شروع می‌‌کند. آنت نمی‌خواهد از سیر تغییر و تحول جامعه عقب بماند. وی دوست دارد در حد توان خود رد و اثری بر جامعه بگذارد و فعالیت‌های اجتماعی مؤثری داشته باشد. او زنی سرسخت است که معتقد به برابری و عدالت است و با تمام وجود برای به دست آوردن استقلال و کنار زدن تفکرات قدیمی در خصوص جنسیتش تلاش می‌کند. داستان او پر از موفقیت و شکست است ولی سرسختی نقطه‌ی قوت اوست. روایت زندگی آنت تا سال‌های پیری او ادامه دارد آنت مانند هر شخص دیگری گاهی اشتباه می‌کند و گاهی بهترین انتخاب‌هارا دارد. مسیر داستان غیرقابل پیش بینی است و مانند آن‌ را در هیچ کتاب دیگری نخوانده‌اید.

رومن رولان سعی کرده که تحلیل‌های خود از روزگار فرانسه و نقطه نظرات خود را وارد کتاب کند و هنگام خواندن کتاب به خوبی متوجه این نکته خواهید شد. قصد رولان از نوشتن کتاب جان شیفته تنها، سرگرم کردن خواننده نبوده بلکه در تلاش بوده تا افکار و برداشت‌های منحصر به فرد‌ش از جامعه را در قالب یک داستان بیان‌ کند و در کنار آن نرمی و تندخویی زندگی را در کنار هم به مخاطب نشان دهد. بسیاری این کتاب را تلفیقی از فلسفه، روانشناسی و افکار پیچیده و بلند رولان می‌دانند و به آن لقب کتاب هزار جادو می‌دهند.

کتاب جان شیفته چه برتری نسبت به دیگر کتاب‌های هم‌سبک دارد؟

کتاب‌های دیگری نیز در سبک این اثر وجود دارند؛ ولی رولان برای نوشتن کتابش سنگ تمام گذاشته و داستانی پخته و کامل منتشر کرده است. رولان به خوبی به شخصیت‌های کتاب جان بخشیده است و توانسته بر مردم روزگار خود تاثیرگذار باشد. تاثیرگذاری جان شیفته به حدی زیاد بوده که پس از مشهور شدن رمان خانواده‌های زیادی نام دختر تازه به دنیا آمده‌شان را آنت گذاشتند. این کتاب توانست در بطن جامعه نفوذ کند و به در هرخانه‌ای اعم از فقیر و غنی راه یابد. کتاب جان شیفته مخصوص طبقات خاصی نیست و برای هر قشری مناسب است.

از سمتی دیگر جان شیفته کتابی سخت خوان نیست. گرچه فهم آن نیاز به آدمادگی ذهنی و روحی دارد؛ اما اینطور نیست که بگوییم باید برای فهم آن یک کتابخوان حرفه‌ای باشید. خواندن این اثر قوه‌ی تخیل و فکر شما را تقویت می‌کند. فرانسه ادبیاتی غنی دارد اما وجود کتاب جان شیفته در ادبیات فرانسه و نویسنده‌ای مانند رومن رولان اعتبار ادبیات فرانسه را بالا برده و آن را عمیق تر کرده است.

ترجمه و انتشارات کتاب جان شیفته

ترجمه کتاب جان شیفته به دست چندین مترجم از جمله محمود اعتمادزاده و م.ا.به آذین از نشر دوستان، انجام شده است. ترجمه‌‌ی به‌ آذین یکی از بهترین ترجمه‌های این کتاب است با این‌حال ترجمه‌ی محمود اعتمادزاده کمی عمیق‌تر و روان‌تر است. انجام شده است. محمود اعتمادزاده مترجمی توانمند است و هنگام ترجمه به طور کامل از متن اصلی کتاب پاسداری کرده و آن را به زبان فارسی انتقال داده‌ است.

از کتاب جان شیفته نیز مانند بسیاری از آثار ادبی برجسته الهام گرفته شده و نمایشنامه‌ها و فیلم‌ها متعددی بر پایه آن ساخته‌اند.