سه شنبه ۸ آذر ۱۴۰۱
رضا رضایی، مترجم و ویراستار ایرانی، سال 1335 در ساری به دنیا آمد. او یکی از پرکارترین مترجمان ایرانی است که حدوداً 100 ترجمه در حوزه‌های مختلفی چون موسیقی، ادبیات کلاسیک، شطرنج و فلسفه دارد.
زندگیِ کم‌جزئیات
رضایی از شانزده‌سالگی به شطرنج علاقه‌مند شد و به دنبال این علاقه رفت. سال‌ها بازیکن تیم ملی و در چند دوره –به مدت 5 سال- رئیس فدراسیون شطرنج بود. یادگیری زبان انگلیسی را در کلاس‌های فشرده انجمن ایران و آمریکا آغاز کرد و در ۱۶ سالگی موفق به کسب بالاترین مدرک این نهاد در زبان انگلیسی شد. او در رشته‌ی مهندسی مکانیک تحصیل کرد و به‌عنوان ویراستار حوزه‌ی فنی- مهندسی در مرکز نشر دانشگاهی مشغول به کار شد و هم‌زمان به ویرایش در حوزه‌های دیگر هم روی آورد. او از سال ۱۳۵۷ فعالیت‌های مطبوعاتی هم داشت که تا به امروز در قالب همکاری با نشریات و مجلاتی چون دانشمند و نگاه نو ادامه پیدا کرده است.
خودآموزی رضایی در فن ترجمه از ویژگی‌های منحصربه‌فرد اوست. او بارها در مصاحبات به این نکته اشاره کرده است که فراگیری زبان انگلیسی و دانش در حوزه‌های مختلف همگی خودآموز و از روی علاقه بوده است. «علاقه است؛ آدم در زندگی به یک‌سری چیزها بیشتر علاقه دارد و به یک‌سری چیزها کمتر. من به مهندسی علاقه زیادی نداشتم اما چون بچه زرنگی بودم و معدلم بالا بود، کنکور مهندسی قبول شدم. همین حالا هم خیلی‌ها رشته‌هایی را می‌خوانند که علاقه‌ای ندارند. اما من یک روز به این نتیجه رسیدم که در آخر مهندس درجه سه‌ای می‌شوم.»[1] متأسفانه جزئیات بیشتری در باب زندگی شخصی و ادوار زندگی او در دست نیست.
نخستین گرایش به ترجمه
به گفته‌ی خودش در سن شانزده سالگی نخستین اثرش را در حوزه‌ی شطرنج ترجمه کرد، اما کار او با نام فرد دیگری چاپ و منتشر شد. «من آن زمان عضو یک تیم باشگاهی شطرنج بودم. به باشگاهی می‌رفتم که سرپرست آن باشگاه وقتی دید من کار ترجمه انجام می‌دهم، کتابی آموزشی به من داد و گفت که آن را ترجمه کنم. آن را ترجمه کردم و به رئیس باشگاه دادم، اما مدتی بعد دیدم که آن کتاب با اسم کسی که می‌شناختمش و هنوز هم او را می‌بینم چاپ شده، ناراحت شدم و به رئیس باشگاه گفتم که این کتاب ترجمه من بود و او به من گفت که ترجمه را آن آقا خوانده و درست کرده است.»[2]
اولین اثری که از رضایی در بازار منتشر شد کتاب جوان خام نوشته‌ی داستایوفسکی بود. رضایی این کتاب را که به او سفارش داده بودند در سال 1368 از زبان دوم _انگلیسی_ ترجمه کرد. بعد به سراغ ترجمهی دو اثر از ناباکوف رفت: پنین و دفاع لوژین. علاقه‌ی مترجم به شطرنج موجب ترجمهی کتاب دفاع لوژین شد. کاراکتر اصلی این کتاب کسی است که بعد از رها کردن مدرسه به سراغ شطرنج می‌رود و با گذشت زمان به استاد بزرگی در این حوزه تبدیل می‌شود. اگرچه او علاقه‌ی زیادی برای ادامه‌ی ترجمهی آثار ناباکوف داشته‌است، این کار را انجام نداد و دلیلی که خود بیان می‌کند نبود کشش به آثار ناباکوف در بین فارسی‌زبانان است.
رضایی در آغاز کار بیشتر به سراغ متون فنی-اقتصادی رفت، اما بعدها تصمیمی گرفت که باعث مطرح شدن او در بین مترجمان و خوانندگان شد. او تصمیم گرفت که مجموعه‌ی هفت جلدی آثار جین آستین را به همکاری نشر نی منتشر کند. خودش از انتخاب این نویسنده راضی بود و مشورت با خشایار دیهیمی او را مصمم‌تر کرد. رضایی موفق شد این پروژه را به اتمام برساند و خوانندگان استقبال خوبی از این مجموعه کردند.
رویکرد مترجم به ترجمه
«در ترجمهی متن‌های توضیحی (غیر ادبی) نیاز چندانی به خلاقیت وجود ندارد. ترجمه در این عرصه بیشتر متکی به تکنیک و تسلط به موضوع است. من نمی‌خواهم از اصطلاح مکانیکی استفاده کنم، اما به هر حال، ترجمهی چنین متن‌هایی تکنیک و فوت‌وفن لازم دارد که این را با ممارست و مداومت و مهارت، بدون اینکه نیازی به خلاقیت باشد، به دست می‌آوریم و قابل آموزش است. رویکرد دوم مربوط به ترجمهی متن‌های ادبی و فلسفی است. ترجمهی این دست آثار علاوه‌بر دانش، شناخت و مهارتی که لازم است، نیاز به خلاقیت و هنر نیز دارد. مترجم چنین متن‌هایی درواقع به بازآفرینی می‌پردازد. در اینجا خلاقیت حرف اول را می‌زند و اگر غیر از این باشد، آن ترجمه موفق نیست. مترجم باید آن اثر را چنان جذب خود کند و به فارسی برگرداند که با همان حال و هوایی که در متن اصلی جاری است و خود تشخیص می‌دهد، پیاده کند. این روند یک کار خلاقه است و در واقع فرایند خلاقیت هم همین است.»[3] رضایی در ترجمه بیش از همه به نجف دریابندری و محمد قاضی توجه دارد. به نظر او دریابندی در نگارش بسیار ممتاز است و رضایی شیوهی نگارش او را می‌پسندد.
فن مترجمی
مترجم در گفتوگوهای گوناگونی از مسائل ترجمه و پشت پرده‌های آن می‌گوید. از مترجمانی صحبت می‌کند که هفته‌ای دو کتاب ترجمه می‌کنند، اما خودش روزانه سه صفحه کار می‌کند. از کیفیت و نشر کتاب‌های بازاری صحبت می‌کند؛ کتاب‌هایی که یک هفته از انتشارشان در نیویورک تایمز نگذشته پشت ویترین مغازه‌ای در تهران نمایان می‌شود. البته نقدی به این کتاب‌ها ندارد و مسئله‌اش آنجاست که ناشران اسم‌ورسم‌دار دست به انتشار چنین کارهایی می‌زنند و با این کار خواننده را کمی گیج می‌کنند. البته این کار را بیشتر به دلیل مسائل اقتصادی انجام می‌دهند، چراکه متأسفانه خوانندگان عمومی عمدتاً مخاطب این نوع از کتاب‌ها هستند.
در بخشی هم از کم‌وکاستی‌های مالی مترجم و درآمدهای حداقلی بحث می‌کند و این نکته را یادآور می‌شود که گاهی مترجم از لحاظ مادی سفارش کتابی را می‌پذیرد که شاید مطابق میل خودش نباشد. «ترجمه یک پشت صحنه و یک روی صحنه دارد. پشت صحنه مترجم‌ها همه مثل هم نیست. مترجم کتابی را با هر نیتی که انتخاب کند به پشت صحنه زندگی‌اش مربوط است، بالاخره باید از یک جایی انتخاب کند، ممکن است حتی انگیزه‌اش هم مادی باشد اما محصول کار است که مهم است. این محصول اگر ضعیف باشد، با بهترین انگیزه هم فایده ندارد. مترجمانی هستند که با نیت خیر آثار خوبی را انتخاب می‌کنند اما نمی‌توان حتی از رویش خواند. مترجم اول باید ثابت کند مترجم است تا بعد راجع به انتخابش با او حرف زد»[4]
بررسی آثار
در این بخش به تعدادی از ترجمه‌های رضا رضایی در حوزه‌های مختلف می‌پردازیم؛ آثاری که در طول چهار دهه ترجمه و منتشر شده‌اند.
ادبیات کلاسیک
کتاب اِما نوشته‌ی جین آستین (1816)
این رمان در زمان حیات آستین چاپ شد و داستان دختری را روایت می‌کند که در زندگی هیچ کاستی و کمبودی ندارد. اما وودهاس که عنوان کتاب هم از اسمش برگرفته شده است، دختری مهربان و ساده‌دل است که برداشت اشتباهی از گفتار و رفتار دیگران دارد و همین هم به وجودآورنده‌ی طنزی در روایت آستین می‌شود. اِما ماجرای دلدادگی‌های زنان قرن هیجدهم است و نویسنده به‌خوبی از نمایش این موضوع برآمده است، به‌طوری که گاردین آن را هفتمین کتاب از فهرست 100 رمان برتر انگلیسی‌زبان می‌داند.
رضایی که کار حرفه‌اش را با آثار آستین شروع کرده است، درباره‌ی پیچیدگی‌ها و دشواری‌های ترجمهی این آثار می‌گوید. او در طول کار تمامی سعی‌اش را می‌کند تا فضایی را که نویسنده به تصویر می‌کشد در متن مقصد هم به وجود آورد و حتی قصدش از ترجمه را همین امر می‌داند. رضایی معتقد است که دیالوگ‌پردازی در آثار آستین برجسته‌تر از توصیفات‌اند و از طریق همین مکالمات است که شخصیت‌پردازی صورت می‌گیرد؛ بنابراین دیالوگ هر کاراکتر را با توجه به شخصیت او ترجمه می‌کند. او در ترجمهی این مکالمات به تبعیت از نویسنده از زبان غیرشکسته استفاده کرده است.
از این کتاب اقتباس‌هایی در حوزه‌ی سینما نیز صورت گرفته است؛ ازجمله بی‌سرنخ محصول آمریکا ۱۹۹۵، اما محصول آمریکا و انگلیس ۱۹۹۶، اما محصول انگلیس ۱۹۹۶، عایشا محصول هند ۲۰۱۰، اما محصول آمریکا و انگلیس ۲۰۲۰ و سریال اما محصول انگلیس ۲۰۰۹
کتاب ویلِت نوشته‌ی شارلوت برونته (1853)
ویلت روایت‌کننده تنهایی و اندوه یک انسان است؛ انسانی به اسم لوسی اسنو. او برای پشت سر گذاشتن گذشته‌ی تیره‌وتارش در انگلیس، راهی شهر ویلت _یک شهر خیالی_ می‌شود تا در مدرسه‌ای شبانه‌روزی تدریس کند و امور زندگی‌اش را بگذراند. خواننده در این رمان که آخرین رمان برونته است با کشمکش‌های دورنی و اجتماعی انسان مواجه می‌شود. برونته این اثر را در سوگ خواهران و برادرانش نوشته است. رضا رضایی در مصاحبه‌ای می‌گوید که ترجمهی این اثر از سخت‌ترین کارهایش بود است، چراکه هنگام ترجمه مدام اشک می‌ریخته و بسیار تحت تأثیر روایت نویسنده قرار گرفته است.
کتاب گتسبی بزرگ نوشته‌ی اسکات فیتزجرالد (1925)
این داستان که معروف‌ترین داستان فیتزجرالد است بیانگر دوره‌ای مهم و تاریخی در آمریکاست؛ عصر جاز. «دوره‌ای در دهه ۱۹۲۰ بود که با رکود بزرگ پایان یافت. در این دوره، رقص و موسیقی جاز خصوصاً در آمریکا و البته در بریتانیا، فرانسه و برخی کشورهای دیگر بسیار محبوب شد و با تغییرات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز همراه بود. تاریخ این نوع موسیقی چنان با فرهنگ آمریکا عجین گشت که بسیاری دهه ۱۹۲۰ را عصر جاز نامیدند، و بسیاری این نوع موسیقی را نمادی از فردگرایی و هویت جامعه آمریکایی دانستند.»[5] این داستان در شهری خیالی به اسم وست اگ رخ می‌دهد؛ شهری که زندگی کاراکترهای مختلفی را روایت می‌کند. روایت بیشتر حول زندگی پسری ثروتمند به نام جی گتسبی می‌گردد. نویسنده عشق و آرمان‌گرایی گتسبی و زندگی مجلل او را به تصویر می‌کشد و هم‌زمان به دو موضوع عشق و جامعه می‌پردازد.
این ترجمه انتقادات تندی را از زمان نشر کتاب به رضایی وارد کرد که علت آن وجود ترجمه‌های مختلف از این اثر بود. رضایی به بسیار از این بدگویی‌ها معترض است و این شکایت را در مصاحبه‌های گوناگون نمایان می‌سازد. اعتراض او بی‌دلیل نیست و علت این تاخت‌و‌تاز انتقادی را کیفیت بهتر ترجمه‌اش نسبت به ترجمه‌های موجود می‌داند. از نظر او ترجمهی مجدد لزوماً امری مذموم نیست و اگر حرف تازه‌ای در فن ترجمه داشته باشد و روح متن را بهتر منتقل کند، پسندیده است.
«گتسبی به نور سبز باور داشت، به آن آینده سراسر سکر و لذت که سال‌به‌سال از برابر ما بیشتر پس می‌نشیند. پس از چنگ ما گریخته است، اما مهم نیست _فردا تندتر خواهیم دوید، دست‌های‌مان را بیشتر خواهیم گشود... و روزی در صبحی خوش_ پس همچنان می‌کوبیم، مانند قایق‌هایی خلاف جریان، و همواره به گذشته رانده می‌شویم.»[6]
شطرنج
فعالیت رضایی به‌عنوان قهرمان و عضو تیم ملی شطرنج ایران و مدیریت فدراسیون موجب ترجمهی آثاری در این زمینه شد.
کتاب تئوری بنیادی شطرنج نوشته‌ی مایزلیس (1936)
این کتاب در دوازده فصل نگاشته شده است که هر فصل موضوع متفاوتی را شرح می‌دهد؛ برای نمونه فصل اول درباره‌ی خود بازی، اجزای صفحه‌ی و قواعد کلی شطرنج است. این اثر را یکی از مربیان برجسته‌ی شطرنج با شهرتی جهانی نوشته شده است، بااین‌حال تئوری بنیادین شطرنج زبان ساده و قابل‌درکی برای خواننده دارد. رضایی این اثر را از زبان دوم _انگلیسی_ ترجمه کرده است. او در آغاز حرفه‌اش بیشتر از زبان دوم ترجمه می‌کرد، اما به مرور زمان به اشکالات این کار پی برد و به ترجمه از زبان مبدأ روی آورد.
موسیقی
بعضی سایت‌ها در معرفی رضایی عنوان موسیقی‌دان را آورده‌اند، اما خودش این امر را نمی‌پذیرد و اقرار می‌کند که فقط تاریخ موسیقی را می‌داند و در عمل نوازندگی بلد نیست.
کتاب مویسقی‌دانان دیروز نوشته‌ی رومن رولان (1908)
این کتاب از پیدایش اُپرا و نخستین اپرا در تاریخ موسیقی بحث می‌کند و به شرح زندگی موسیقیدانان می‌پردازد. این کتاب برای علاقه‌مندان به اپرا بسیار جذاب است و در تاریخ مورد تمجید فراورانی قرا گرفته است. رومن رولان در جلد دوم کتاب به نام موسیقیدانان امروز به سراغ موسیقی آلمان و فرانسه می‌رود و از کسانی چون اشترواس، هوگو وولف و ... می‌گوید.
نقد ادبی
نمایشنامهنویسی و تراژدی تراژدی نوشته‌ی ولادیمر ناباکوف (1984)
«نابوکوف با چارچوب‌ها و قواعد سفت و سخت کنار نمی‌آید و از اختیار آدمی دفاع می‌کند. هنری که غل و زنجیر به دست و پایش بسته باشند دیگر هنر نیست. معتقد است که دنیا به صحنه‌ی تئاتر می‌ماند و تئاتر نیز به دنیا. هر چیزی که طبیعی بودن کارها و چیزها را از بین ببرد مخل هنر است. نباید کورکورانه از قانون علیت در صحنه‌ی نمایش تبعیت کرد، زیرا واقعیت زندگی انواع تصادف را در خود دارد.»[7]
نویسنده در این کتاب کم‌حجم در دو بخش «نمایشنامهنویسی» و «تراژدیِ تراژدی» دیدگاه خودش را در باب نوشتن، خواندن و اجرای نمایشنامه بیان می‌کند. در بخش نخست قراردادهای نمایش را نقد می‌کند و در بخش دوم دیدی تأسف‌بار نسبت به تراژدی مدرن دارد و از همین رو آن را تراژدیِ تراژدی می‌نامد.
فهرست آثار ترجمه‌شده:
الف- در حوزه‌ی شطرنج
- تدریس شطرنج: گ‍ام به گ‍ام: درسن‍ام‍ه (۷۵ درس، ۱۵۰ س‍اع‍ت) م‍ص‍وب فدراسیون جهانی شطرنج ت‍دوی‍ن فدراسیون ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی شطرنج (ف‍ی‍ده). تهران: فرزین، ۱۳۷۸
- قوانین شطرنج: م‍ص‍وب فدراسیون جهانی شطرنج (۱۹۹۷). تهران: فرزین، ۱۳۷۶
- قوانین شطرنج م‍ص‍وب فدراسیون جهانی شطرنج (۲۰۰۵). ترجمهی رضا رضایی، ابوالقاسم نجیب تهران: فرزین، ۱384
- ب‍لان‍ک‍و، اوون‍س‍ی‍و. روش آموزش شطرنج فدراسیون جهانی شطرنج (ک‍م‍ی‍ت‍ه‌ی شطرنج در م‍دارس). ترجمه آب‍ت‍ی‍ن گ‍ل‍ک‍ار؛ ویرایش رضا رضایی. تهران: فرزین، ۱۳۸۰
- چ‍رن‍ف، اروی‍ن‍گ. ب‍زرگ‍ان شطرنج. تهران: پ‍ی‍ش‍رو، ۱۳۶۹.
- چ‍رن‍ف، اروی‍ن‍گ. تاکتیکهای ب‍رن‍ده در شطرنج. ترجمهی رضا رضایی و م‍رت‍ض‍ی رضایی. تهران: ه‍وش و اب‍ت‍ک‍ار، ۱۳۷۲.
- چ‍رن‍ف، اروی‍ن‍گ. تاکتیکهای ب‍رن‍ده در شطرنج. تهران : فرزین ، ۱۳۹۲
- ژوراول‍ف، ن‍ی‍ک‍الای. آزم‍ون‌ه‍ای مهارت در شطرنج: س‍ن‍ج‍ش ق‍درت ت‍رک‍ی‍ب‍ی. تهران: فرزین، ۱۳۹۲
- ک‍اپ‍اب‍لان‍ک‍ا، خ‍وزه رائ‍ول. ک‍اپ‍اب‍لان‍ک‍ا: ص‍د بازی برتر. انتخاب و ت‍ف‍س‍ی‍ر ه. گ‍ول‍وم‍ب‍ک. ترجمه رضا رضایی، ه‍ادی م‍وم‍ن‍ی. تهران: فرزین، ۱۳۷۸
- ک‍ارپ‍وف، آن‍ات‍ول‍ی. م‍ی‍ن‍ی‍ات‍وره‍ای‍ی از ق‍ه‍رم‍ان‍ان شطرنج ج‍ه‍ان. ترجمه ه‍ادی مؤمن‍ی، رضا رضایی. تهران: فرزین، ۱۳۸۰
- ک‍اس‍پ‍اروف، گ‍اری ک‍ی‍م‍ووی‍چ. شطرنج را از قهرمان ج‍ه‍ان ب‍ی‍ام‍وزی‍م. مترجمان رضا رضایی، ه‍ادی م‍وم‍ن‍ی. تهران: م‍ش‍ع‍ل، ۱۳۶۹
- م‍ارووی‍چ، دراژن. پ‍اول ک‍رس (۱۹۷۴–۱۹۱۶): ص‍د بازی برتر. تهران: فرزین، ۱۳۷۸
- مایزلیس. تئوری بنیادی شطرنج. تهران: فرزین، ۱۳۷۶
- هوروویتس، ایزرائیل. دای‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف گ‍ش‍ای‍ش‌ه‍ای شطرنج. تهران: فرزین، ۱۳۷۵
- واتسون، جان ال. . رموز استراتژی در شطرنج مدرن: پیشرفت‌های پس از نیمزوویچ. تهران: فرزین، ۱۳۸۸
- وی‍ل‍س‍ون، فرد. روی‍ارویی‌های کلاسیک شطرنج: ۱۵۷ بازی از ۱۹ روی‍اروی‍ی. تهران: فرزین، ۱۳۷۸
- رت‍ی، ری‍ش‍ارد. ری‍ش‍ارد رت‍ی (۱۹۲۹–۱۸۸۹) ص‍د بازی برتر. ب‍ه‌ک‍وش‍ش رضا رضایی. تهران: فرزین، 1378
ب- در حوزه‌ی ادبیات
- آستین، جین. اما. تهران: نی، ۱۳۸۶
- آستین، جین. ازدواج. تهران: نشر هنوز، ۱۳۹۷
- آستین، جین. ترغیب. تهران: نشر نی، ۱۳۸۸
- آستین، جین. عقل و احساس. تهران: نشر نی، ۱۳۸۵
- آستین، جین. غ‍رور و ت‍ع‍ص‍ب. تهران: نشر نی، ۱۳۸۵
- آستین، جین. منسفیلد پارک. تهران: نشرنی، ۱۳۸۶
- آستین، جین. نورثنگر ابی. تهران: نشر نی، ۱۳۸۸
- برونته، آن. اگنس گری. تهران: نشر نی، ۱۳۹۳
- برونته، آن. مستاجر وایلدفل هال. تهران : نشر نی ، ۱۳۹۲
- برونته، ام‍ی‍ل‍ی جین. بلندی‌های بادگیر (وادرینگ هایتس). تهران: نشر نی، ۱۳۹۲
- برونته، شارلوت. پروفسور. تهران: نشر نی، ۱۳۹۲
- برونته، شارلوت. جین ایر. تهران: نشر نی،۱۳۸۹
- برونته، شارلوت. شرلی. تهران: نشر نی، ۱۳۹۳
- برونته، شارلوت. ویلت. تهران: نشر نی، ۱۳۹۰
- الیوت، جورج. ادام بید: قصه باشکوه همدلی‌ها. تهران: نشر نی، ۱۳۹۵
- الیوت، جورج. سایلاس مارنر: قصه‌ی مرد بافنده. تهران: نشر نی، ۱۳۹۵
- الیوت، جورج. میدل مارچ: داستان یک شهر. تهران: نشر نی، ۱۳۹۸
- داس‍ت‍ای‍وس‍ک‍ی، ف‍ئ‍ودور م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل‍ووی‍چ. پ‍ول‍زون‍ک‍وف و داس‍ت‍ان‌ه‍ای دیگر. تهران: نشر آم‍ون، ۱۳۷۱
- داس‍ت‍ای‍وس‍ک‍ی، ف‍ئ‍ودور م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل‍ووی‍چ. روی‍ای آدم م‍ض‍ح‍ک: هفت داستان کوتاه. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۹۸
- ف‍ی‍ت‍س‌ج‍رال‍د، ف‍ران‍س‍ی‍س اسکات. گتسبی بزرگ. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۹۵
- نابوکوف، ولادیمیر ولادی‍م‍ی‍رووی‍چ. پنین. تهران: نشر کارنامه، ۱۳۸۳
- نابوکوف، ولادیمیر ولادی‍م‍ی‍رووی‍چ. شاه، بی‌بی، سرباز. تهران: نشر ثالث، ۱۳۹۵
- نابوکوف، ولادیمیر ولادی‍م‍ی‍روی‍چ. دفاع لوژین. تهران: کارنامه، ۱۳۸۴
ج- در حوزه‌ی موسیقی
- اروز، جان. راهنمای جامع موسیقی کلاسیک. تهران: نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۸۸
- شرمن، رابرت. آش‍ن‍ای‍ی با موسیقی کلاسیک. تهران: نشر افکار، ۱۳۸۴
- رولان، رومن. موسیقیدانان امروز. تهران: م‍ش‍ع‍ل، ۱۳۶۹
- رولان، رومن. موسیقیدانان دیروز. تهران: نشر کارنامه، ۱۳۸۸
د- سایر حوزه‌ها
- آس‍ی‍م‍وف، آی‍زاک. امروز و فردا. تهران: س‍ه‍روردی، ۱۳۶۳.
- آف‍اری، ژان‍ت. ان‍ق‍لاب م‍ش‍روطه ایران ۱۹۱۱–۱۹۰۶ (۱۲۸۵–۱۲۹۰). تهران: نشر ب‍ی‍س‍ت‍ون، ۱۳۷۹.
- اولیانوفسکی، روستیسلاو. رهایی ملی. ترجمه جلال علوی‌نیا، رضا رضایی ساروی. [بی جا]: ابوریحان، ۱۳۶۰.
- ای‍وان‍وف، وی‍اچ‍س‍لاو ای‍وان‍ووی‍چ. آزادی و زندگی ت‍راژی‍ک پ‍ژوه‍ش‍ی در داس‍ت‍ای‍ف‍س‍ک‍ی. تهران: نشر ال‍ب‍رز، ۱۳۷۲.
- برلین، آیزایا. کارل مارکس: زندگی و محیط. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۸۹.
- برلین، آیزایا. ذهن روسی در نظام شوروی: فرهنگ روسیه در دوره‌ی کمونیسم. تهران : انتشارات ماهی، ۱۳۹۲.
- برلین، آیزایا. مجوس شمال ی‍وه‍ان‌گ‍ئ‍ورگ ه‍ام‍ان و خ‍اس‍ت‍گ‍اه‌ه‍ای عقل ن‍اب‍اوری جدید. تهران: ماهی، ۱۳۸۵.
- بلک‌مور، سوزان ج.. آگاهی. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۸۷.
- ب‍گ‍ل‍ی، آن. مارگریت یورسنار. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۸۳.
- بودلر، شارل پ‍ی‍ر. شارل بودلر: شعرهای نخستین و مجموعه‌ی ژان دووال. گردآوری و ترجمهی رضا رضایی. تهران: نشر فنجان، ۱۳۹۸.
- تاپه، هورست. نابوکوف. تهران: فرهنگ جاوید، ۱۳۹۵.
- چ‍ای‍ل‍دز، پ‍ی‍ت‍ر. م‍درن‍ی‍س‍م. تهران: ماهی، ۱۳۸۳.
- خدمت به حقیقت، خدمت به آزادی: خطابه‌های برندگان جایزه نوبل ادبیات. گردآورنده و ویراستار علی میرزائی. تهران: نگاره آفتاب، ۱۳۹۴.
- خلبنیکوف، پیوتر. آمریکا: پشتیبان رژیم‌های ارتجاعی. تهران: نشر آذرنوش، ۱۳۶۰.
- رادپ‍ور، داری‍وش. گ‍زی‍ده‌ای از آثار داری‍وش رادپ‍ور. ب‍ه‌ک‍وش‍ش ح‍س‍ن ک‍ری‍م‌زاده. تهران: نگاره آفتاب، ۱۳۸۱.
- رودی‍ه، ل‍ئ‍ون س‍ام‍وئ‍ل. م‍ی‍ش‍ل ب‍وت‍ور. تهران: ماهی، ۱۳۸۳.
- ساپریکوف، ویکتور. همزیستی مسالمت آمیز (مدافعان و دشمنان) (برنامه صلح شوروی). نشر آذر نوش.
- ساکیونگ میفام رینپوچ. ذه‍ن‌تان ی‍ارت‍ان (۹ مرحله مراقبه). تهران: افکار، ۱۳۸۵.
- س‍ب‍وک‍ی، اف‍ش‍ی‍ن. گ‍زی‍ده‌ای از آثار اف‍ش‍ی‍ن س‍ب‍وک‍ی. ب‍ه‌ک‍وش‍ش ح‍س‍ن ک‍ری‍م‌زاده. تهران: نشر ک‍وچ‍ک، ۱۳۸۳.
- ش‍ک‍س‍پ‍ی‍ر، وی‍ل‍ی‍ام. ۷ ش‍اه‍ک‍ار از وی‍ل‍ی‍ام ش‍ک‍س‍پ‍ی‍ر. تهران: ج‍ان‍زاده، ۱۳۸۱.
- ع‍ن‍ان، ک‍وف‍ی ع‍طا. ما، م‍ردم‍ان: ن‍ق‍ش س‍ازم‍ان م‍ل‍ل م‍ت‍ح‍د در قرن بیست و یکم. تهران: نگاره آفتاب، ۱۳۸۰.
- ف‍ران‍ک‍ل، جورج. عشق "رم‍ان‍ت‍ی‍ک" ب‍ح‍ث‍ی در باب م‍ض‍م‍ون عشق در ن‍ه‍ض‍ت رم‍ان‍ی‍ت‍ک. تهران: ل‍وح‌ف‍ک‍ر، ۱۳۸۳.
- گ‍ران‍ت، م‍ای‍ک‍ل. فرهنگ اس‍اطی‍ر کلاسیک (یونان و روم) فارسی - انگلیسی انگلیسی - فارسی. تهران: ماهی، ۱۳۸۴.
- ک‍ری‍م‌زاده، ح‍س‍ن. اع‍لام‍ی‍ه جهانی ح‍ق‍وق ب‍ش‍ر. تهران: نشر ک‍وچ‍ک، ۱۳۸۰.
- ک‍وئ‍ی‍گ‍ل‍ی، اوی‍س‍ت‍ن. ژان ژن‍ه. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۸۲.
- ک‍وزن‍ت‍س‍وف، ب‍اری‍س گ‍ری‍گ‍وری‍وی‍چ. آل‍ب‍رت ای‍ن‍ش‍ت‍ی‍ن. تهران: انجمن ف‍ی‍زی‍ک ایران: ف‍اطم‍ی، ۱۳۷۴.
- لاج، دی‍وی‍د. هنر داستان‌نویسی: با نمونه‌هایی از متن‌های کلاسیک و مدرن. تهران: نشر نی، ۱۳۹۱.
- لوکاچ، جورج. جان و صورت. تهران: ماهی، ۱۳۸۲.
- ل‍وی‍ن، دی‍وی‍د. گ‍زی‍ده‌ای از آثار چ‍ه‍ره دی‍وی‍د ل‍ی‍وای‍ن. به کوشش ح‍س‍ن ک‍ری‍م‌زاده. تهران: نگاره آفتاب، ۱۳۸۱.
- ل‍ی‍وی‍ت، چ‍ارل‍ز. ن‍گ‍اه‍ی دیگر بر ب‍ازگ‍ش‍ت ب‍وم‍ی ت‍ام‍س ه‍اردی. تهران: وزارت فرهنگ و ارش‍اد اس‍لام‍ی، م‍ع‍اون‍ت امور فرهنگی، دف‍ت‍ر م‍طال‍ع‍ات ادبیات داس‍ت‍ان‍ی: م‍وس‍س‍ه فرهنگی و هنری ض‍ری‍ح، ۱۳۷۳.
- م‍اک‍س‍اک‍وف‍س‍ک‍ی، ولادیمیر پ‍اول‍ووی‍چ. ج‍غ‍راف‍ی‍ای اقتصادی ج‍ه‍ان. مترجمان صادق پ‍وی‍ازن‍د، رضا رض‍ائ‍ی. تهران: نشر دن‍ی‍ای نو، ۱۳۶۳.
- ه‍ری‍س، چ‍ارل‍ز. اخ‍لاق در مهندسی. تهران: شرکت انتشارات فنی ایران، ۱۳۷۹.
- ه‍ل‍م، م‍ک‍ی‍ن‍ل‍ی. نقاشان مکزیک: ریورا، اوروسکو، سیکئیروس و بقیه نقاشان مکتب رئالیسم اجتماعی. تهران: نشر نی ،۱۳۸۹.
- ه‍ل‍م، م‍ک‍ی‍ن‍ل‍ی. هنر ان‍ق‍لاب‍ی مکزیک؛ نقاشان معاصر مکزیک. تهران: س‍ه‍روردی، ۱۳۶۴.
- وال‍ی‍ن‍س‍ک‍ی، ل‍ئ‍ون‍ی‍د ن‍ائ‍وم‍ووی‍چ. هفت روز: ماجرای نجات شاهکارهای هنری در جنگ جهانی دوم. تهران: نشر فنجان، ۱۳۹۶.
- وال‍ی‍ن‍س‍ک‍ی، ل‍ئ‍ون‍ی‍د ن‍ائ‍وم‍ووی‍چ. هفت روز. تهران: عصر جدید، ۱۳۶۳.
- وس‍ت‍ف‍ال، ری‍چ‍ارد. تاریخ پیدایش علم جدید. ترجمه عبدالحسین آذرنگ، رضا رضایی. تهران: نشر نی، ۱۳۸۷.
- وس‍ت‍ف‍ال، ری‍چ‍ارد. ت‍ک‍وی‍ن علم جدید. ترجمه عبدالحسین آذرنگ، رضا رضایی. تهران: طرح نو، ۱۳۷۹.
- وی‍ن‍س‍پ‍ر، اس‍ت‍ی‍ون. پ‍ل وال‍ری. تهران: انتشارات ماهی، ۱۳۸۲.
- یافه، آنیلا. کارل‌گوستاو یونگ : واژه‌ها و نگاره‌ها. ترجمه رضا رضایی، مهناز خزائیلی. تهران: شرکت نشر نقد افکار، ۱۳۹۰.
- ی‍ف‍ی‍م‍وف، دم‍ی‍ت‍ری. جنگ جهانی دوم و س‍رن‍وش‍ت خ‍ل‍ق‌ه‍ای آس‍ی‍ا و آف‍ری‍ق‍ا.
- یورسنار، مارگریت. شعله‌ها. تهران: لوح فکر، ۱۳۸۶.
- یورسنار، مارگریت. شراره‌ها. تهران: نامک، ۱۳۹۰.
- یونگ، کارل گ‍وس‍ت‍او. ت‍ح‍ل‍ی‍ل روی‍ا: گ‍ف‍ت‍اره‍ای‍ی در ت‍ع‍ب‍ی‍ر و ت‍ف‍س‍ی‍ر روی‍ا (۱۹۲۸–۱۹۲۹). تهران: افکار،۱۳۷۷.
منابع:
گفتوگوی رضا رضایی با ایسنا
نابوکوف، ولادیمر. نمایشنامهنویسی و تراژدی تراژدی، ترجمهی رضا رضایی، تهران، نشر نی، 1399
برونته، شارلوت، ویلت، ترجمهی رضا رضایی، تهران، نشر نی، ۱۳۹۰
آستین، جین، اما، ترجمهی رضا رضایی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۶
رولان، رومن، موسیقیدانان دیروز، ترجمهی رضا رضایی، تهران، کارنامه، ۱۳۸۸.
ف‍ی‍ت‍س‌ج‍رال‍د، ف‍ران‍س‍ی‍س اسکات، گتسبی بزرگ، ترجمهی رضا رضایی، تهران، ماهی، ۱۳۹۵
مایزلیس، تئوری بنیادی شطرنج، ترجمهی رضا رضایی، تهران، فرزین، ۱۳۷۶
[1]- مصاحبه با ایسنا
[2]- همان
[3]- مصاحبه با کتاب هفته
[4]- مصاحبه با ایسنا
[5]- منبع: ویکی‌پدیا
[6]- ف‍ی‍ت‍س‌ج‍رال‍د، 1396: 193
[7]- نابوکوف، 1399: 9
در حال حاضر دیدگاهی برای این مقاله ثبت نشده است.