مروری بر کتاب جنایت و مکافات نوشته‌ی داستایوفسکی

یک روز در سن پترزبورگ چگونه می­‌گذرد؟ یک روز در روسیۀ تزاری، کشوری وسیع با بناهای فاخر، طبیعت خیره کننده، خوراک‌ها و نوشیدنی‌هایی متنوع  و مردمی در اوج ثروت در کنار دیگرانی که در دخمه­‌ها و سوراخ­ها زندگی می­‌کنند.  بستری آمیخته به سنت­‌ها و سلسله مراتب اجتماعی و ناآرامی­‌های سیاسی، بستری بی­‌نظیر که نوابغش را شتاب زده به جوخۀ مرگ می‌­برد و ناگهان بر حسب تقدیر باز می­‌گرداند تا به سرزمین یخ­‌های همیشگی بروند و در زندان­‌های اعمال شاقه، ذره ذره بمیرند. شاید هنرمندان این طور خلق می شوند و فرصت نظارۀ جهان را پیدا می­‌کنند؛ زیرا که فرصت می‌­یابند بی‌­نهایت زندگی را، در رنج­‌ها و صحنه­‌های بی­‌مانندی که دیده­‌اند، تجربه کنند. قاتل­‌ها و متجاوزها را بشناسند، گرسنگی را مزه کنند و بدانند که مرگ آنان که دیوانه­‌وار دوست­شان می‌­دارند؛ چه طعمی دارد.

رادیون رومانویچ راسکولنیکف، قهرمان جنایت و مکافات، از دل این رویدادهای سهمناک گذشته و شاید آن زمان خلق شده است که فیودور داستایوفسکی در زندان هم صحبت اشباحی می شد که روزی گلوی زن یا مردی را فشرده بودند و یا دارایی ثروتمندی را به یغما برده بودند؛ ثروتمندی، زیرا عدالت برای فرودستان ساخته نشده است. گویی داستایوفسکی تکه‌­هایی از وجودش را، زندگی‌اش را به قهرمانانش بخشیده است. قهرمانانی چون رادیون زیبا با مادر و خواهر فقیرش. رادیونی که هزاران ایدۀ ناب داشت اما مجبور شد دانشگاه را ترک کند و آن قدر افکار مالیخولیایی به او هجوم آوردند که به فکر کشتن پیرزنی رباخوار افتاد که واماندگان آخرین اجناس­شان را برای وعده غذایی پیش او گرو می گذاشتند. مارمالادوف سیاه مست که در زیر زمین کثیف عرق فروشی در یک غروب، داستان سوفیا، دختر عزیزش را با ضجه بازگو کرد و چه خوشی­‌ای از شنیدن سیاه بختی او حاضران را در بر گرفت؛ و سوفیای دوست داشتنی و نوع دوست که برای سیر کردن شکم مادرخوانده‌اش و فرزندان او تن فروشی می کرد. اما اجتماع آن روزگار سن پترزبورگ حتی به او اجازه نمی داد با آن‌ها زیر یک سقف زندگی کند.

جنایت و مکافات داستان این آدم هاست؛ داستان پیچیدگی روح انسان و رادیون ناظریست که نمی تواند در خاموشی و رخوت نمایش اطرافش را دنبال کند. او درگیر آدم­‌ها، شخصیت آن­‌ها، گذشته و رنج های‌شان می‌شود؛ با خود کلنجار می­‌رود و داستانی خارق العاده را رهبری می­‌کند. داستانی که در نهایت آن نمی توان قضاوت کرد که رادیون انسان خوب یا بدی بوده است؛ زیرا انسان موجود پیچیده ایست و شاید داستایوفسکی همین را می‌­خواهد. می­‌خواهد مخاطب را در هجمه رویدادها و افکار آشفته رها کند تا لغزندگی مرزهای اخلاق را دریابد.