«ما بچه نداریم. من و سیمین. بسیار خب. این یک واقعیت. اما آیا کار به همین جا ختم می‌شود؟ اصلا همین است که آدم را کلافه می‌کند. یک وقت چیزی هست. بسیار خب هست. اما بحث بر سر آن چیزی است که باید باشد.»
این‌ها سطرهای آغازین کتاب سنگی بر گوریاست. کتابی که می‌توان از آن به عنوان نوعی اعتراف‌نامه یا حدیث نفس یاد کرد. با اینکه کتاب به شش فصل تقسیم شده است اما می‌توان کتاب را به سه قسمت کلی تقسیم کرد. در قسمت اول جلال به گفتن رنج‌هایی که به سبب نداشتن بچه متحمل شده‌اند می‌پردازد و تلاش‌های شان (با سیمین دانشور) برای بچه‌دار شدن را روایت می‌کند. از مراجعه‌ی مدام به پزشک‌های ایرانی و خارجی تا آزمودن درمان های خانگی.
قسمت دوم اما ماجراهایی‌ست برای داشتن فرزندخوانده به آن‌ها می‌گذرد. از پیشنهاد بچه‌ای حرام زاده تا بچه‌های خواهر سیمین دانشور که خود را سوزانده است.
در بخش پایانی جلال پس از خیانت‌هایی که در اروپا به سیمین می‌کند تصمیم می‌گیرد تا بر سر گور پدرش برود و این جاست که جهان‌بینی او تغییر کرده و تغییر و تفاوت همان حرفی است که او می‌خواهد در این کتاب بگوید.
جلال آل‌احمد در این اثر موضوعی سخت شخصی را دست‌مایه‌ی نوشتن کرده است: رنج و مشقت‌های او و سیمین دانشور برای بچه‌دارشدن. در این کتاب جلال روبه‌روی خودش می‌ایستد، روبه‌روی گذشته‌اش، روبه‌روی پدرانش و روبه‌روی سنت‌هایی که هر کسی را در هر سطحی به اندیشیدن درباره‌ی داشتن بچه وادار کرده است. شاید در برهه‌ای خواننده هم از خودش پرسیده باشد: وجود بچه‌ای از آن خودش در زندگی، در دنیا و در جهان هستی چقدر ضرورت دارد؟
آنچه در سنگی بر گوری مسئله است، چیزی فراتر از بچه داشتن یا نداشتن جلال و سیمین است. نویسنده در ابتدا فرزند را چیزی زنده، حیات‌بخش و مسبب بقای نسل می‌داند، چیزی که پس از مرگ نامی را از او زنده نگه می‌دارد، مانند سنگی برگوری. اما او در تمام زندگی‌اش دارد با موضوعی می‌جنگد.
برخلاف پدر و برادرش که چند همسری را طبیعی می‌دانستند، جلال نمی‌خواهد به درخواست اعضای خانواده‌اش برای ازدواج مجدد تن دهد. پدر او نمایندۀ تمام عیار فرهنگ و ایده‌های سنتی است، حال آنکه جلالنمایندۀ عصیان بر تمام ایده‌های گذشته است. او تلاش می‌کند برخلاف خانواده‌اش، تفکر و شیوه‌ای نو و مدرن در زندگی پیش بگیرد.
در صحنۀ پایانی کتاب او از سر گورهایی می‌گذرد که نوشته‌هایشان دارد پاک می‌شود ودیگر کسی بر سر آن‌ها نایستاده است. در این حین، به مزار عمه‌اش می‌رسد که اتفاقاً او هم فرزندی نداشته است. جلال از قصه‌هایی می‌گوید که عمقزی در کودکی برایش تعریف کرده است. او حالا می پذیرد که نوشته‌هایش سنگی‌ست بر گورش و دیگر نیازی ندارد که گوری از جنس فرزند داشته باشد. حالا خودش را سنگی می‌داند بر گور پدرش. سنگی بر گور فرهنگ پوسیده و سنتی.:«من اگر شده یک‌جا و به اندازۀ یک تن تنها نقطۀ ختام سنتم.»
سنگی بر گوریفراتر از یک زندگی‌نامه است. مسئله‌ی عقیم بودن جلال را می‌توان به عقیم بودن ایده‌های سنتی و تمام شدن آن توسط کسی که خودش نیز عقیم است تعبیر کرد. به هرحال جلال در این کتاب جزییاتی را از زندگی شخصی‌اش برملا می‌کند که کمتر کسی جرات بیان آن را دارد.
زبان کتاب با لحنی آرام شروع و بعد صریح و پرخاشگرانه می شود. گویی این عصبانیت جلال است که در مقابل گذشته بیشتر و بیشتر می شود تا نهایتا در اوج عصبانیت تمام ایده های سنتی را به چالش بکشد.
«مساله اصلی این است که در تمام این مدت آدم دیگری از درون من فریاد دیگری داشته. یعنی از وقتی حد وحصر دیوار واقعیت کشف شد و طول وعرض میدان میکروسکپی. شاید هم پیش از آن. و این آدم، يك مرد شرقی با فریاد سنت و تاريخ و آرزوها و همه مطابق شرع وعرف. که پدرم بود و برادرم بود و دامادها هستند و همسایه ها و همکارهای فرهنگی و وزرا و هر کاسب و تاجر و دهاتی . حتی شاه و همه شرعی و عرفي. و چه می گوید این مرد؟ می گوید از این زن بچه دار نشدی زن دیگر و جوانتر. و مگر می توان کسی را پیدا کرد که در این قضیه امائی هم بگوید؟ جز زنت؟ ولی آن مرد می گوید پس طلاق را برای چه گذاشته اند؟ و تو که می خواهی مثل همه باشی و عادی زندگی کنی. بفرما. این گوی و این میدان. یا بنشیند و هوو داری کند. آخر الزمان که نیست. و خونش هم نه از خون مادرت رنگین تر است و نه از خون خواهرهایت و نه از خون اینهمه زن ها که هر روز توی ستون اخبار جنایی روزنامه ها می خوانی که هوو چشمشان را در اورد یا رگ هوویشان را زدند یا بچه اش را خفه کردند...» [1]
سنگی بر گوری در مرداد چهل و دو نوشته و در دی ماه همان سال بازنویسی شد و تا بعد از مرگ جلال آل احمد منتشر نشد.
فروشگاه کتاب 
کیوسک 
معرفی و بررسی کتاب 
دسته بندی کتاب 
مشاهده اینستاگرام
