سختگیری و تعصب ورزیدن فرقه‌های مختلف با یکدیگر به‌ویژه در گذشته از این جهت فهمیدنی است که در آن‌ها باورها و عقاید کلامی نه به‌صورت امر فکری و اندیشه در الهیات و غیره، بلکه به‌صورت امر ایمانی درمی‌آمد، به‌صورت صراط مستقیمی که هر که در آن نباشد، از راه راست بیرون افتاده است. اما در حقیقت اختلاف بیش‌تر فرقه‌ها با یکدیگر در مسائل کلامی، معمولاً در جزئیات احکام، استنباط‌ها و آموزش‌های شرعی است نه در اصول. جهان‌بینی کلی آن‌ها یکی و همان است که در مجموع تاریخ دین اسلام و تمدن اسلامی را به‌وجود آورد.

اگرچه جست‌وجوی اختلاف‌ها به جای خود ضرور و موضوع پژوهش علمی است، اما در دوران ما نیز فقط تکیه بر اختلاف‌ها موجب افتادن در همان دام متکلمان متشرع و قشریان، سرگردانی در پیچ و خم‌های نظری و «فنی» است، به‌طوری‌که فضای کلی تمدن اسلامی، توافق‌های اساسی فرقه‌ها و جهان‌بینی مشترک آن‌ها - که حاصل مسلمانی است - فراموش می‌شود.

اشارة کلی ما به دریافت از عقل در علم کلام و تأکید بر همانندی‌های میان معتزله، امامیه و اسماعیلیه برای توجه به همین امر و یادآوری پیوند فکری ناصرخسرو با دیگران و حتی مخالفانی است که او خود از آن‌ها تبرّی می‌جوید. البته نشان دادن چگونگی این پیوند و اثری که وی از متفکران «مخالف» پذیرفته نیازمند بررسی‌های دیگر است که از توانایی ما و حوصلة این نوشته فراتر می‌رود.