خرید کتاب های جیبی

کتاب جیبی یک تحول فرهنگی در تاریخ نشر

کتاب جیبی (Pocket Book) به نوعی از قطع کتاب گفته می‌شود که کوچک‌تر و قابل حمل است و به راحتی در جیب یا کیف‌های کوچک جا می‌شود. هدف اصلی این قطع، ارائه کتاب با قیمت کمتر و سهولت در حمل و نقل برای خواندن در سفر، اتوبوس، مترو و غیره است.

ابعاد استاندارد و رایج برای قطع جیبی معمولاً  ۱۱ در ۱۵ سانتی متر است. هرچند ممکن است اندکی متفاوت باشد. قطع پالتویی نیز از لحاظ ظاهری شبیه به جیبی است اما کمی بلندتر است و اغلب در ایران جزو کتاب‌های کوچک و قابل حمل در نظر گرفته می‌شود.

شکل مدرن کتاب های جیبی که ما امروز می‌شناسیم، ریشه در ابتکارات ناشران پیشرو قرن بیستم دارد. این ناشران با درک اهمیت دسترسی عمومی به محتواهای باکیفیت و قیمت مقرون به صرفه، فرمت جدیدی را ابداع کردند که به سرعت محبوبیت یافت. کتاب جیبی، در حقیقت، تجلی مردمی‌سازی دانش است.

انتشار کتاب جیبی با شمارگان بالا و قیمت ارزان، به عنوان سرآغازی مهم و تأثیرگذار در تاریخ صنعت نشر و تحول در عادات خواندن شناخته می‌شود؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از صاحب‌نظران، نقش این پدیده را در گسترش کتابخوانی، رونق کتابفروشی‌ها و افزایش آگاهی‌ها و دانش‌های عمومی بسیار بااهمیت می‌دانند،. با وجود اینکه پیشینه انتشار کتاب در این قطع به صورت پراکنده پیش از سده بیستم میلادی نیز وجود داشته، اما انتشار آن در مقیاس وسیع، با تیراژهای بسیار بالا و قیمت پایین، پدیده‌ای است که به طور مشخص پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای غربی آغاز شد.

انتشارات پنگوئن و گسترش کتاب های جیبی

در قرن بیستم، با پیشرفت‌های تکنولوژی چاپ و صحافی، شرایط برای ظهور کتاب های جیبی ارزان‌قیمت، که ما امروزه می‌شناسیم، فراهم شد. اما نقطه عطف، ظهور انتشارات پنگوئن بوکس در سال ۱۹۳۵ در بریتانیا بود. آلن لِین، موسس پنگوئن، دیدگاهی ساده و در عین حال انقلابی داشت: او معتقد بود کتاب‌های خوب و باکیفیت نباید گران‌تر از یک پاکت سیگار باشند.

پنگوئن با استفاده از جلد شومیز  که به مراتب ارزان‌تر از جلد سخت بود و با به کارگیری یک طراحی گرافیکی منسجم و نمادین (رنگ‌های نارنجی برای داستان‌ها، آبی برای بیوگرافی‌ها و سبز برای جنایی)، هویت جدیدی برای کتاب های جیبی خلق کرد. آن‌ها این کتاب‌ها را نه تنها در کتابفروشی‌ها، بلکه در ایستگاه‌های قطار، دکه‌های روزنامه‌فروشی و سوپرمارکت‌ها عرضه کردند. این حرکت، کتاب های جیبی را از یک محصول فرهنگی به یک کالای مصرفی در دسترس تبدیل کرد. این فرمت جدید، به سرعت مرزها را درنوردید و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، با نیاز سربازان به سرگرمی‌های قابل حمل، در ایالات متحده نیز به اوج رسید و ناشرانی چون پاکت بوکس (Pocket Books) ظهور کردند که نام خود را به صراحت از ایده‌ی کتاب های جیبی برگرفته بودند.

ورود کتاب های جیبی به ایران

در ایران، نخستین نشانه‌های این جریان در دهه‌ی ۱۳۳۰ شمسی و تاسیس سازمان کتاب های جیبی پدیدار شد.سازمان کتاب های جیبی یک واحد انتشاراتی در ایران بود که زیرمجموعه مؤسسه انتشارات فرانکلین فعالیت خود را آغاز کرد. هدف اصلی این سازمان، انتشار کتاب‌ها در قطع کوچک (جیبی) و با قیمتی مقرون‌به‌صرفه برای عموم مردم بود..

تأسیس سازمان کتاب های جیبی اواخر دهه ۱۳۳۰ خورشیدی به پیشنهاد همایون صنعتی‌زاده، مدیر وقت انتشارات فرانکلین، صورت گرفت. با وجود شروع کار، سازمان در مدت شش ماه دچار ورشکستگی مالی شد. در سال ۱۳۴۰، در آستانه تعطیلی، مجید روشنگر مدیریت آن را داوطلبانه برعهده گرفت.

روشنگر که پیش‌تر دوره کوتاهی را در انتشارات پنگوئن انگلستان کارآموزی کرده بود، از ایده‌های مدیر پنگوئن متأثر بود. مدیر پنگوئن معتقد بود که چاپ کتاب در تیراژ بالا، با قطع کوچک و بهای کم راهکاری برای ترویج کتابخوانی پس از جنگ جهانی دوم است. روشنگر نیز این روش را برای حل مشکل کم‌خوانی در ایران به کار بست.

تحت هدایت روشنگر، سازمان نه تنها توانست بدهی‌های خود را تسویه کند، بلکه به ثبات و شکوفایی رسید. بر اساس توافق او با فرانکلین، سازمان به‌صورت غیرانتفاعی اداره می‌شد و تمام سود حاصله برای سرمایه‌گذاری مجدد در خود سازمان استفاده می‌شد.

در دوران مدیریت روشنگر، بیش از ۵۰۰ عنوان کتاب به چاپ رسید که برخی از آن‌ها تا چاپ‌های چهارم و پنجم نیز پیش رفتند. تقریباً تمامی عناوین سازمان کتاب های جیبی، تجدید چاپ آثاری بودند که پیش‌تر در قطع بزرگ‌تر و توسط ناشران دیگر منتشر شده بودند؛ هرچند برخی استثناها نیز وجود داشت.

امروزه ناشرین معتبری هستند که این رویه را ادامه می‌دهند و با انتشار آثار مهم و پرمخاطب ادبیات جهان و ایران، این آثار را برای مخاطبان خود دسترس‌پذیرتر کرده‌اند. نشر ماهی از جمله ناشرینی است که با کتاب‌ های جیبی خود شمار بسیار زیادی از آثار را چاپ کرده است. کتاب های جیبی نشر ماهی شامل داستان کوتاه و رمان از نویسندگان مطرح است.
نشر نیماژ و نشر علمی فرهنگی نیز کتاب های جیبی خوبی در زمینه داستان کوتاه دارند. علاوه بر این موضوعات ناشرین دیگر، به چاپ کتاب های جیبی در موضوع‌ها و ژانرهای دیگر چون نمایشنامه شعر و ناداستان پرداخته‌اند. نشر نی مجموعه‌ای از کتاب های جیبی از نمایشنامه های جهان دارد و نشر مروارید نیز منتخبی از شعر شاعران معاصر را در قطع جیبی به چاپ رسانده است.

کوچک، سبک، همیشه همراه

کتاب های جیبی نمونه بارز زیبایی‌شناسی کاربردگرا هستند. این کتب، اغلب با کاغذهای نازک‌تر، فونت‌های فشرده‌تر و جلدهای نرم (شومیز) تولید می‌شوند. این کاهش در حجم و وزن، یک مزیت جانبی نیست، بلکه جوهره وجودی آن‌هاست. یک مزیت برجسته این است که خواننده می‌تواند بدون کمترین زحمت، گنجینه‌ای از ادبیات کلاسیک، فلسفه یا کتب مرجع را در مترو، صف انتظار یا حتی در سفرهای طولانی به همراه داشته باشد. این امر، مطالعه را از یک عادت رسمی به یک کنش آنی و فراگیر تبدیل می‌کند.

انتخاب کتاب های جیبی در مقابل قطع‌های بزرگتر، همواره موضوع بحث‌های اهل فن بوده است. منتقدین گاهی اوقات به کیفیت پایین‌تر کاغذ و صحافی، یا خوانایی دشوارتر متن‌های با فونت ریز اشاره می‌کنند. این اشکالات، هرچند از جنبه ملموس بودن تجربه خواندن قابل درک‌اند، اما در برابر مزایای آن کم‌رنگ می‌شوند.

از جمله مزایایی کتاب جیبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اقتصادی بودن: به دلیل کاهش هزینه‌های تولید قیمت نهایی این کتاب‌ها به طرز چشمگیری پایین‌تر است. این عامل، امکان خرید کتاب بیشتر و در نتیجه، افزایش سرانه مطالعه را برای اقشار وسیع‌تری فراهم می‌آورد.
• قابلیت حمل و نقل آسان: این کتاب‌ها به معنای واقعی کلمه قابل حمل هستند و می‌توانند همراه دائمی فرد باشند. این ویژگی، به ویژه برای افرادی که زیاد در سفرند یا در طول روز زمان‌های مرده زیادی دارند مانند رفت‌وآمد، یک موهبت است.
• دسترسی سریع به محتواهای تخصصی: بسیاری از کتاب‌های درسی، راهنماها و خلاصه‌های تخصصی در این قالب منتشر می‌شوند تا متخصصین بتوانند آن‌ها را به راحتی در محل کار یا در هنگام مشاوره در دسترس داشته باشند.

امروزه، کتاب های جیبی بخش عمده‌ای از بازار نشر جهانی را تشکیل می‌دهند. آن‌ها نه تنها نسخه‌های ارزان‌تر رمان‌های پرفروش هستند، بلکه خود تبدیل به ابزاری آسان برای دسترسی به متون دانشگاهی، کلاسیک‌های ادبیات جهان و آثاری از نویسندگان نوظهور شده‌اند. کتاب های جیبی در ایران نیز تحت عناوینی چون جیبی یا پالتویی همواره مورد استقبال بوده‌اند و نمادی از خواندن در سفر، در وسایل نقلیه عمومی یا در خلوت‌های کوتاه روزمره محسوب می‌شوند.