کتاب تاریخ روابط روس و ایران

قدیمترین روابط بین ایرانیان و ملل اسلاو را که اسلاف روسها هستند شاید بتوان در روابطی دید که در موقع لشکرکشی داریوش اوّل هخامنشی در سنة ۵۱۳ پیش از میلاد مسیح به‌سواحل شمالی دریای سیاه (از بسارابی تا سواحل رودخانة دون یعنی در همان سرزمینهائی که بعدها پیش از مسکو و پطرزبورگ مرکز سلطنت و اقتدار روس گردید) محتمل است تولید شده باشد ولی باید دانست که روابط حقیقی و تاریخی بین ایران و روس هم بسیار قدیمی و از هزار سال نیز متجاوز است چنانکه در ذیل مذکور خواهد گردید. چیزی که هست این روابط که با یک سلسله استیلا و تاخت و تاز از طرف روسها چه از طرف خشکی و چه از طرف دریای خزر آغاز می‌شود متّصل و پیوسته نبوده و فقط گاهگاه اتفاق می‌افتاده و شرح آنها نیز اغلب در کتابهای تاریخ بطور بسیار مجمل و عموماً بدون تعیین تاریخ تحقیقی ذکر شده است و از این‌رو مورّخین فرنگی برای غور در مطالب مذکور زحمتهای بسیار کشیده و برای چند صفحه مطلبی که از وقایع مربوط به روابط ایران و روس از آن دوره‌ها به دست است می‌توان گفت هزارها اوراق نوشته اند تا آن‌که به تدریج راه فهم وقایع مذکوره روشن شده و تاریخ تحقیقی آنها هم کم و بیش معیّن گردیده است، ولی در اینجا از پرداختن به جزئیات و راه حلّی که عموماً تاریخ‌نویسان فرنگی برای فهمیدن بعضی مشکلات تاریخی آن دوره‌ها بکار برده‌اند صرف‌نظر نموده و تنها به‌ذکر مطالب و کلیّات قناعت می‌شود.