کتاب ایزرگیل عجوزه

معرفی کتاب ایزرگیل عجوزه

انقلاب ۱۹۱۷ و قدرت گرفتن بلشویک ها زندگی مردم روسیه را یکسره زیر و رو کرد. در این میان، روشنفکران روس شاید یکی از اصلی ترین قربانیان این انقلاب به شمار می آمدند. حکومت انقلابی، خاصه در دوره استالین، عناد غریبی با روشنفکران داشت و بسیاری شان را یا به قتل رساند یا روانه اردوگاه های کار اجباری کرد یا به خودکشی واداشت. داستان ایساک بابل و ماندلشتام و مایا کوفسکی و تسو تایوا و آخماتو وا را همه شنیده ایم. اما هیولای انقلاب فقط نویسندگان مخالف خود را در هم نکوفت. در بحبوحه انقلاب اکتبر نیز، کم و بیش مثل تمام انقلاب ها، گروهی از روشنفکران و نویسندگان در حمایت از موج انقلابی به پا خاستند و به ستایش از آن پرداختند. در میان نویسندگان روس، شاید نام ماکسیم گورکی بیش از همه با انقلاب روسیه گره خورده است. سابقه رفاقت گورکی با لنین و برخی دیگر از انقلابیون روس به سال های ابتدایی قرن بیستم باز می گشت، یعنی پانزده سالی قبل از پیروزی انقلاب. او برخی از مشهورترین آثار خود را نیز در همین سال ها نوشت، از جمله نمایشنامه های در اعماق (۱۹۰۲ و رمان مشهور مادر (۱۹۰۶). بعدها دستگاه تبلیغاتی نظام شوروی همین کتاب ها را الگویی قرار داد برای خلق آثاری که ذیل نام «رئالیسم سوسیالیستی» دسته بندی می شدند. با پیروزی انقلاب، قاعدتاً ماکسیم گورکی، این راوی چیره دست زندگی فرودستان و رنجبران باید جایگاهی خدای گونه می یافت اما رابطه او با رهبران انقلاب بی درنگ رو به سردی نهاد گورکی در توصیف لنین، او را شیمیدانی نامید که ماده آزمایشش جانهای مردم روسیه است. تروتسکی، نفر دوم حکومت انقلابی پس از لنین، نیز از تیغ تیز انتقادات گورکی بی نصیب نماند. کار بدان‌جا رسید که بلشویک ها روزنامه او، زندگی جدید، را سانسور می کردند و مجموعه مقالات افکار تا بهنگام (۱۹۱۸) نیز اجازه انتشار نیافت. در اوت ۱۹۲۱، نیکالای گامبلف، دوست و همکار گورکی، به اتهام گرایش های سلطنت طلبانه دستگیر شد. گورکی شتابان به مسکو رفت و از شخص لنین دستخطی برای آزادی گامیلف گرفت. اما وقتی به پتروگراد بازگشت، دریافت که گامیلف اعدام شده است. آری، انقلاب به بیراهه افتاده بود و گورکی چاره ای جز ترک وطن نداشت. او سال های ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۸ را عمدتاً در ایتالیا گذراند. از سال ۱۹۲۹، چندباری از اتحاد شوروی دیدن کرد. سرانجام، در سال ۱۹۳۲، استالین رسماً از گورکی دعوت نمود برای همیشه به شوروی برگردد و او نیز این پیشنهاد را پذیرفت. شاید اگر گورکی هرگز به روسیه باز نمی گشت یا در همان سال های پایانی دهه بیست از دنیا می رفت، نامش چنین با جنایات استالین پیوند نمی خورد و امروز در ذهن علاقه مندان به ادبیات روسیه جایگاهی والاتر می‌داشت.

یادداشت ناشر