مالی کردن نفت ایران؛ اثرات و ثمرات آن

در قرن بیستم که اینک بیست سالی با آن فاصله گرفته ایم، سه تحرک عمده انقلابی در ایران رخ داد: انقلاب مشروطه، ملی شدن نفت، و انقلاب اسلامی. درباره این سومی هنوز زود است که بتوان جمع بندی دقیق و جامعی ارائه کرد، از دو جنبش قبلی یعنی مشروطه که بیش از صد سال بر آن سپری گردیده، و ملی شدن نفت که اینک به یادبود آن این مراسم برگزار می شود معمولا تصویری بیشتر منفی ارائه شده و هر دو حرکت را تا حدی عقیم و ناکام و شکست خورده توصیف کرده اند. چنین برداشتی، مخصوصاً در مورد ملی شدن نفت که به فاجعه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ انجامید، قابل فهم است و ناچار باید با احتیاط تمام در باب آن سخن گفت. کتاب درباره جریان ملی شدن زیاد نوشته شده اما در تمام آنها اصل مسئله، یعنی ملی شدن، در زیر سایه بلند شخص مصدق قرار گرفته و موضوع مهم بررسی تأثیرات ملی شدن در وقایع بعدی مغفول افتاده است.

محمدعلی موحد