کتاب برج فرازان (سیمای جهان پیش از جنگ جهانی اول، ۱۸۹۰-۱۹۱۴)

رمانتیسم و رئالیسم 

مبدأ تاریخ فرهنگ نوین اروپا نیز مانند تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی، انقلاب کبیر فرانسه است. البته منشأ خود انقلاب افکار و اوضاع پیشین بود، ولی رویدادهای سال ۱۷۸۹ انبوه بيم‌ها و امیدها و خواست‌ها و آرزوها را به نحوی با هم جمع کرد و به آن مجموعه نیرو بخشید که از آن پس راه بازگشت بسته شد. تاریخ فرهنگی دوران اخیر عصر جدید – از ۱۷۸۹ تا امروز - در اندیشه‌هایی خلاصه می‌شود که انقلاب به منصة ظهور رسانید. در صدر این اندیشه‌ها، یکی پذیرش حقوق فردی بود، دیگری حاکمیت مردم، و بالاخره عموم و شمول آن دو فکر در همه جا و در همة موارد «انقلاب» اگر به این معنا در نظر گرفته شود، هرگز پایان نیافته است و همچنان نفوس و عقول آدمیان را به جنبش در می‌آورد، و دارای دینامیسمی است که هنوز در هر فرد و هر قومی امید به فرداهای بهتر را پرورش می‌دهد.

همزمان با این جنبة سیاسی انقلاب، ناسیونالیسم فرهنگی در اروپا ظهور کرد. عقیده بر این قرار گرفت که هر قوم و ملتی بتدریج فرهنگی از آنِ خویشن دارای ویژگیهای یگانه پدید آورده که به طور کامل تنها برای خود آن ملت قابل درک است و مقوم هویت ملی اوست. این مفهوم از دو جهت با افکار پیشین در تضاد بود. نخست از این جهت که «یکسانی» و «چهان میهنی» در آن راه نداشت.