شنبه ۲ مرداد ۱۴۰۰
احمد شاملو از شاعران شاخص عصر حاضر است. او با آثار خود به واژه‌ی عشق مفهومی تازه بخشید. عشق افسانه‌ای او نسبت به آیدا، سال‌ها است که زبانزد خاص و عام است.
اشعار غنایی همیشه در نگاه مخاطبان جدی ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارند. هرکسی در طول زندگی خودش حداقل یک شعر عاشقانه خوانده و لذت برده است. اشعار غنایی عواطف انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. شاعران با اشعار خود، احساسات شخصی افراد را قلقلک می‌دهند. فرقی نمی‌کند چند سال دارید، دختر یا پسر هستید، اهل کجایید، معشوق کسی هستید یا خودتان فردی هستید که عاشق شده‌اید. در هر صورت شاعران ایرانی به جای شما احساساتتان را به خوبی به تصویر کشیده‌اند و تمام احوالات شما را بیان کرده‌اند.
حافظ در دیوانش از عشق به محبوبی زیبارو صحبت کرده و غزل‌های بسیاری در این‌باره سروده است. سعدی در کتاب خود، معشوق خود را ستایش می‌کند و او را با الفاظی زیبا و دلفریب صدا می‌زند. نظامی هم از شاعرانی است که داستان‌های عاشقانه‌ی زیادی نوشته است. در مثنوی لیلی و مجنون، عشقی پرشور و پاک را می‌بینیم و در داستان خسرو و شیرین، با داستانی متفاوت و عشقی خاص و عجیب روبه‌رو می‌شویم. از روزگاران گذشته تا به امروز، عده‌ی زیادی از شاعران، احساسات و عواطف خود را در قالب این نوع شعر بیان کرده‌اند و توانسته‌اند احساسات خالص خود را به مخاطبان نشان دهند.
در دوره‌ی معاصر هم شاعران زیادی به سراغ شعر غنایی رفته‌اند. احمد شاملو یکی از این شاعران است. اشعار شاملو مضامین متفاوتی دارد؛ اما شعرهای غنایی او جذابیت‌های ویژه‌ای دارند. شاملو در طول زندگی خود، اشعار غنایی زیادی سروده و برای دوست‌داران خود به یادگار گذاشته است.
احمد شاملو که بود؟
احمد شاملو با نام هنری الف. بامداد و الف. صبح، در 21 آذر 1304 در خیابان صفی علیشاه تهران متولد شد. پدر او افسر ارتش بود و شاملو به سبب مأموریت‌های پی‌درپی و شرایط خاص شغلی پدر، تجربه‌ی زندگی در شهرهای گوناگون را دارد. رشت، آباده، بیرجند، مشهد، گرگان، شیراز، سمیرم، اصفهان، تهران و... از جمله این شهر‌ها هستند. شاملو برای مدتی در دبیرستان به کسب علم و دانش مشغول شد. او به زبان آلمانی علاقه‌ی زیادی داشت و بعد از مدتی وارد هنرستان صنعتی ایران و آلمان شد و تحصیلات خود را در این هنرستان ادامه داد.
با شروع دهه‌ی سی تفکرات و جریانات مختلف سیاسی در ایران گسترش پیدا کردند و توانستند نظر بسیاری از جوانان را به خود جلب کنند. شاملو یکی از این افراد بود.با شروع دهه‌ی سی تفکرات و جریانات مختلف سیاسی در ایران گسترش پیدا کردند و توانستند نظر بسیاری از جوانان را به خود جلب کنند. شاملو یکی از این افراد بود. وی در سال‌های نوجوانی کم‌کم به مباحث سیاسی توجه خاصی نشان داد و به همین سبب بارها به زندان افتاد. او اولین بار در اوایل جوانی زندان را تجربه کرد. وی در زمان جنگ جهانی دوم به علت انجام فعالیت‌های سیاسی مختلف علیه متفقین، برای مدتی به همراه پدر دستگیر شد. بعد از آزادی، شاملو به ادبیات پناه برد و با بزرگان ادبیات همچون نیما یوشیج و فریدون رهنما ارتباط تنگاتنگی برقرار کرد و کم‌کم توانست قالبی جدید برای شعر فارسی خلق کند. در جریان سال 1332 و کودتای 28 مرداد و بعد از گسترده شدن خفقان سیاسی و نظامی در دل جامعه، شاملو تحت تعقیب قرار گرفت و بسیاری از آثارش مانند شعر آهن‌ها و احساس، ترجمه طلا در لجن نوشته‌ی زیگموند موریس، ترجمه مردی که قلبش از سنگ بود نوشته موریو کایی و... توسط مأموران حکومتی و دولتی ضبط شد. شاملو ابتدا از چنگ مأموران فرار کرد و برای مدتی مخفی شد؛ اما در نهایت مأموران امنیتی، او را در چاپخانه روزنامه اطلاعات پیدا کردند و در زندان قصر اسیر شد. البته شاملو در این دوران بیکار نماند و آثار متعددی خلق کرد.
آثار شاملو بسیار متنوع است. بسیاری از آثار او به زبان‌های مختلف نظیر ترکی، کردی، انگلیسی، آلمانی، سوئدی، ژاپنی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی و... ترجمه شده و جوایز متعددی مانند جایزه فروغ فرخزاد، جایزه واژه آزاد هلند، جایزه استیگ داگرمن و... را دریافت کرده است. شاملو در زمان حیات خود برای سخنرانی و مداوای بیماری به کشورهای متعددی سفر کرد و با افراد مختلفی مانند یاشار کمال، آدونیس، البیاتی، کوز مینسکی، عزیز نسین و... دیدار داشت.
آخرین روزهای زندگی شاملو، روزهای سختی بود. از یک طرف بیماری دیابت آزارش می‌داد و از طرف دیگر، محدودیت‌های زیادی برای فعالیت‌های ادبی و هنری‌اش به وجود آمده بود. آثار او پشت سر هم توقیف می‌شدند و به ندرت اثری مجوز چاپ می گرفت. شاملو دیگر توان مقاومت در برابر سختی‌های زندگی را نداشت. او در 2 مرداد 1379 برای همیشه چشم از جهان فانی فروبست. مزار شاملو در امامزاده طاهر کرج در کنار بزرگان فرهنگ و ادبیات و هنر ایران مانند گلشیری، محمد مختاری، پوینده و... قرار دارد.
زندگی مشترک شاملو
شاملو برای اولین بار در سال 1326 با اشرف الملوک اسلامیه ازدواج کرد. این ازدواج 10 سال به طول انجامید و حاصل آن 4 فرزند بود؛ اما در نهایت مسیر شاملو و اشرف الملوک برای همیشه از هم جدا شد و طلاق گرفتند. در سال 1332 شاملو برای بار دوم با طوسی حائری، اولین زن گوینده در رادیو‌ی ملی ایران، ازدواج کرد؛ اما این ازدواج هم بعد از چند سال منجر به شکست شد. بعد از دومین شکست در زندگی مشترک، شاملو برای چندین سال تنهایی را انتخاب کرد.
وی در سال 1343 عشق ابدی خود را یافت و با آیدا سرکیسیان (ریتا آتانث) ازدواج کرد. آیدا مانند یک فرشته در زندگی شاملو ظاهر شد و با معجزه‌ی عشق، تمام دردهای شاملو را درمان کرد. روزگار شاملو بعد از ازدواج با آیدا رنگ و بوی دیگری پیدا کرد. شاملو بعد از ازدواج با آیدا به آدم دیگری تبدیل شد. مردی پر از احساس که همواره به عشق اسطوره‌ای خود می‌بالید و از این‌که عشقش را فریاد بزند هیچ ابایی نداشت.
نامه‌های عاشقانه‌ی او به آیدا در کتاب مثل خون در رگ‌های من (شعر شاملو برای آیدا) به چاپ رسیده و اوج عشق و علاقه‌ی شاملو در آن آشکار است. همه چیز بعد از نفوذ عشق آیدا به قلب شاملو تغییر یافت. خورشید سوزان مهربان‌تر تابید. غذاها خوشمزه‌تر شدند. باران پائیزی عاشقانه‌تر بارید. شکوفه‌های بهاری زیباتر شدند و بلبلان نغمه‌های پرشورتری خواندند.
زندگی شخصی و هنری احمد شاملو با وجود آیدا دگرگون شد و آثار او بعد از تجربه‌ی عشقی عمیق و واقعی به نهایت بلوغ رسید و قلم او پختگی خاصی پیدا کرد. بسیاری از آثار موفق وی به‌خصوص اشعار عاشقانه‌اش، بعد از ازدواج با آیدا نوشته شد. آیدا در آینه، آیدا: درخت، خنجر و خاطره! از جمله‌ی این آثار هستند که در نهایت احساس سروده شده‌اند و با لطافت خاص خود، روح مخاطبان را نوازش می‌کنند.
شعر منثور و گسترش آن
بعد از رواج شعر نیمایی و هنجارشکنی اولیه در آن روزگار، کم‌کم قالب شعری جدیدی روی کار آمد که تمام کلیشه‌ها را شکست. سبکی جدید که حتی به قواعد شعر نیمایی هم پایبند نبود و به دنبال رهایی از اوزان عروضی می‌گشت. این قالب جدید ابتدا باعث اعتراضات گسترده شد و بزرگان ادبیات آن را نپذیرفتند؛ اما بعد از مدتی با آن کنار آمدند. شاعر برای استفاده از این قالب شعری نیازی به وزن عروضی کهن نداشت و برای بیان مقصود خود آزادانه‌تر عمل می‌کرد. تاکید شعر سپید بر روی ریتم درونی و آهنگ ذاتی کلمات و واژه‌ها بود و شاعران توجه ویژه‌ای به معماری و هندسه کلمات داشتند و برای ایجاد توازن در بدنه و پیکره‌ی افقی و عمودی شعر، تلاش می‌کردند.[۱]
شاملو با تلاش و کوشش توانست باعث رشد این قالب جدید شعری شود. او در شعر تا شکوفه‌ی سرخ یک پیراهن در سال 1329 با وزن عروضی به‌طور کامل خداحافظی کرد و با استفاده از شگردهای خاص ساختاری و موسیقایی، باعث رونق شعر منثور در دهه 40 و 50 شد. وی مشهورترین و برجسته‌ترین شاعر سپیدسرای معاصر است. شاملو برای ساخت این قالب شعری در حقیقت از ترجمه‌ی قطعات ادبی شاعران اروپایی، شعر مدرن غربی و به‌خصوص شعر سپید فرانسوی، الهام گرفته بود. به سبب تلاش‌های شاملو شعر سپید امروزه یکی از پرطرفدارترین قالب‌های شعری است و به نام شعر شاملویی هم شناخته می‌شود. شعرهای منثور الف. بامداد علاوه بر مضامین عاشقانه، حاوی تفکرات خاص او در مورد آزادی، سیاست، عدالت اجتماعی و انسان‌گرایی است. او برای بیان افکار خود از اسطوره‌ها و اشارات و کنایات استفاده می‌کند.
فعالیت‌های ادبی و هنری شاملو
بیشتر افراد شاملو را با شعرهای عاشقانه‌اش می‌شناسند؛ اما حقیقت این است که او در قلمرو ادبیات فعالیت‌های گسترده‌تری داشته است. شاملو در حوزه ترجمه، روزنامه نگاری، فیلمنامه نویسی، پژوهش، فرهنگ‌نامه نویسی و داستان نویسی کار کرده و بسیار خوش درخشیده است.
شازده كوچولو (با سی دی)
او کتاب‌های زیادی را ترجمه کرده است. ترجمه‌های شاملو ویژگی‌های خاصی دارند. وی به متن اصلی آثار وفادار نیست و از شیوه‌ی ترجمه‌ی آزاد استفاده می‌کند. درخت سیزدهم از آندره ژید، شازده کوچولو از آنتوان دوسنت اگزوپری، مرگ کسب و کار من است از روبر مرل و... از نمونه‌های موفق ترجمه‌های شاملو هستند. شاملو در حوزه‌ی مطبوعات هم فعالیت‌های متعددی داشته است. الف. صبح برای مدتی سردبیری هفته‌نامه فردوسی را بر عهده داشته و در هفته‌نامه کتاب هفته، خوشه و کتاب جمعه هم مطلب نوشته است.
مرگ کسب و کار من است
وی برای گذران زندگی، مدتی به سراغ نوشتن فیلمنامه هم می‌رود و در این زمینه با ایرج قادری، ساموئل خاچیکیان و ناصر ملک‌مطیعی همکاری می‌کند. او همچنین پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف انجام داده است. تحقیقات در مورد شاهنامه، نوشتن مقدمه‌ای برای دیوان حافظ، تدوین کتاب نام‌ها و نشانه‌ها در دستور زبان فارسی و... از جمله آثار پژوهشی او هستند. کتاب کوچه، فرهنگ‌نامه‌ی شاملو است که به کمک آیدا گردآوری شده است. درها و دیوار بزرگ چین هم کتاب دیگری‌است که داستان‌ها، نوشته‌های پراکنده، نمایش‌نامه و... را شامل می‌شود و از شاملو به یادگار مانده است. او در این کتاب تسلط کامل خود بر نثرنویسی را به رخ خوانندگان می‌کشد.
کتاب کوچه
کوچه در واقع بزرگ‌ترین کتاب پژوهشی در حوزه‌ی فرهنگ عامه مردم ایران است. شاملو به همراه آیدا در این کتاب به سراغ فرهنگ و زبان فولکلور مردم ایران می‌رود. این کتاب چندین جلد دارد و تا پایان حرف ح منتشر شده است. در این کتاب در مورد ضرب‌المثل‌ها و امثال الحکم‌ها، بازی‌‌های مختلف بچه‌ها، ترانه‌های شیرین محلی، اصطلاحات و ترکیبات عامیانه، عقاید و باورهای خاص مردم مناطق مختلف، قصه‌های قدیمی و... مطالب جالبی نوشته شده است. کتاب کوچه توسط نشر مازیار به چاپ رسید و مورد توجه اهالی ادبیات قرار گرفت.
کتاب نام‌ها و نشانه‌ها در دستور زبان فارسی
شاملو در این کتاب به معلمی جدی و دلسوز تبدیل می‌شود و شروع به تدریس می‌کند. او تعهد به زبان را یک تعهد اجتماعی می‌داند. وی در کتاب نام‌ها و نشانه‌ها، دستور زبان فارسی را به صورت کامل آموزش می‌دهد. فرقی نمی‌کند شما در چه سطحی از زبان فارسی قرار داشته باشید. این کتاب به قدری آسان و خوش‌خوان است که حتی غیر فارسی زبانان هم می‌توانند به راحتی از آن استفاده کنند و نکات مختلف دستوری را بیاموزند.
شاملو در این کتاب ابتدا برای هر موضوع، تعریفی ارائه می‌دهد و بعد با مثال و نمونه‌های متعدد نکات را در ذهن افراد تثبیت می‌کند. مباحثی مانند اسم، فعل، حرف، نوع خاص نوشتار و... در نام‌ها و نشانه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان هر مبحث هم تعدادی تمرین وجود دارد که باعث فهم بهتر دروس می‌شود. شاملو این کتاب را در زمان اسارت و در زندان نوشته و نشر مروارید آن را چاپ کرده است.
کتاب آیدا در آینه
آیدا در آینه اولین مجموعه شعری است که بعد از حضور آیدا در زندگی شاملو نوشته شده است و از این منظر اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. اشعار این کتاب در 4 بخش کلی سروده شده‌اند. احساسات عاشقانه‌ی شاملو نسبت به آیدا در کتاب آیدا در آینه، به‌طور کامل عیان است. معشوق در شعر شاملو بر خلاف بیشتر اهالی ادبیات، واضح و مشخص است و همین باعث احساس نزدیکی بیشتر مخاطب با اشعار می‌شود. این مجموعه در سال 1343 توسط انتشارات نگاه به چاپ رسیده است.
کتاب خروس زری پیرهن پری
برخی از نویسندگان نوشتن برای بچه‌ها را کسر شأن می‌دانند و به‌هیچ‌وجه به سمت کار کودک نمی‌روند. برخی دیگر بعد از ورود به این حوزه، متوجه می‌شوند که هیچ استعدادی در این زمینه ندارند و خیلی زود آن را رها می‌کنند. شاملو از افرادی است که نه‌تنها بچه‌ها را فراموش نکرده و برای آنان نوشته، بلکه در این مسیر بسیار خوش درخشیده است. کتاب خروس زری پیرهن پری، یکی از آثار موفق احمد شاملو است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، شاملو بارها طعم تلخ زندان را چشیده است؛ اما هیچ‌گاه اجازه نداد که سختی‌های روزگار احساسات کودکانه‌اش را سرکوب کنند و در همان هنگام که بر روی قله‌های شعر سپید ایستاده بود، برای بچه‌ها اشعار و ترانه‌های کودکانه می‌نوشت. این کتاب در سال 1360 به همت نشر ابتکار منتشر شد.
نوشته‌های شاملو خواندنی هستند. فرقی نمی‌کند شعر بنویسد یا به سراغ ترجمه برود. داستان بنویسد یا دستور زبان فارسی تدریس کند. در هر صورت قلم او می‌تواند به راحتی مخاطبان را به دنبال خود بکشاند. اگر می‌خواهید شعر یا متنی ارزشمند مطالعه کنید، خواندن آثار شاملو را از دست ندهید.
[۱]- روزبه، محمدرضا، 1395، ادبیات معاصر ایران (نظم)، تهران: روزگار، 89
در حال حاضر دیدگاهی برای این مقاله ثبت نشده است.