ظاهر امر چنین می‌نماید که در عصر اخیر، بیشترین پژوهشهایی که در باب حافظ انجام شده، در پیرامون اختلاف نسخه‌های دیوان اوست نه بحث در مبانی هنر او. اما در یک چشم‌انداز دیگر، همین مباحث مربوط به نسخه بدلها هم، در حقیقت، غير مستقیم، بحث در هنر او و شیوة خلاقیّت شعری اوست. اگر از بعضی موارد استثنایی صرف‌نظر کنیم، بخصوص در دایرة نسخه‌های کهنسال دیوان حافظ، تا قرن نهم، عامل اصلی این اختلاف نسخه‌ها شخص خواجه شمس‌الدين محمد حافظ است و هیچ کاتب و نسخه‌برداری را در آن دخالتی نیست. امروز، بر همة دوستداران جدی حافظ، که مباحث مربوط به اختلاف نسخه‌ها را تا حدی تعقیب کرده‌اند، مثل روز، روشن است که وی در سراسر حيات ادبی خویش پیوسته سرگرم پرداخت و تکامل بخشیدن به جوانب گوناگون هنر خویش بوده است.