کتاب دیباچه نوین شاهنامه

معرفی کتاب دیباچه نوین شاهنامه

کتاب دیباچه نوین شاهنامه، اثری از بهرام بیضایی، یک زندگی‌نامه متعارف نیست؛ بلکه یک فیلم‌نامه فیلم‌نشده و قدرتمند است که بهرام بیضایی در آن، با ابزار سینما، به بازآفرینی زندگی، رنج‌ها و میراث حکیم ابوالقاسم فردوسی، بزرگ‌ترین حماسه‌سرای زبان فارسی، می‌پردازد. این اثر که در سال ۱۳۶۵ نوشته شده، تصویری عمیق و هنرمندانه از هنرمندی است که برای حفظ هویت فرهنگی یک ملت، عمر خود را وقف می‌کند.

ساختار روایی

داستان با صحنه‌ای تکان‌دهنده آغاز می‌شود: جسد فردوسی بر دوش مردانی حمل می‌شود، اما از دفن او در گورستان مسلمانان ممانعت به عمل می‌آید. سرانجام او را بیرون از دیوارهای شهر توس به خاک می‌سپارند. قاب اصلی فیلم‌نامه، همین لحظات پس از مرگ شاعر است؛ جایی که یاران و مخالفانش بر گرد مزار او جمع شده‌اند و سپاهیان سلطان در انتظار فرمان، گور را محاصره کرده‌اند.

از این نقطه، روایت به شیوه‌ای غیرخطی و از طریق «یادها» و خاطرات نزدیکان فردوسی پیش می‌رود. هر یک از شخصیت‌ها، صحنه‌ای از زندگی پر فراز و نشیب شاعر را به یاد می‌آورد: از بگومگوهای خانوادگی و مرگ پسرش گرفته تا تلاشش برای یافتن نسخه‌های کهن، ناسازگاری‌اش با والیان، و مهم‌تر از همه، مقاومت سرسختانه‌اش در برابر سلطان محمود غزنوی. بیضایی به شکلی هنرمندانه این خاطرات را با صحنه‌هایی از خود شاهنامه (داستان رستم، سهراب، سیاوش و دیگران) پیوند می‌زند و نشان می‌دهد که چگونه زندگی شاعر و اثر حماسی‌اش در هم تنیده شده‌اند.

موضوع اصلی

این فیلم‌نامه در هسته خود، به بررسی رابطه پیچیده میان هنرمند، اثر هنری و قدرت سیاسی می‌پردازد. فردوسی در نگاه بیضایی، تنها یک شاعر نیست، بلکه یک روشنفکر مبارز است که برای حفظ زبان و فرهنگ ایرانی در برابر تحمیل و فراموشی، رنج‌های بسیاری را به جان می‌خرد. او نماد هنرمندی است که اصالت اثرش را به ثروت و قدرت نمی‌فروشد. پایان‌بندی فیلم‌نامه نیز بر همین ایده تاکید دارد: زمانی که فرستاده پشیمان سلطان با کیسه‌های زر برای دلجویی از فردوسی می‌رسد، دختر شاعر آن را رد می‌کند و می‌خواهد که به جای آن، پل ویران شهر را بازسازی کنند.

درباره نویسنده

بهرام بیضایی (زاده ۱۳۱۷) از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین چهره‌های تئاتر و سینمای ایران و پژوهشگری عمیق در حوزه اساطیر و نمایش‌های ایرانی است. «دیباچه نوین شاهنامه» نقطه تلاقی دو وجه اصلی کارنامه اوست: سینما و پژوهش در ریشه‌های فرهنگ ایران. این اثر نشان‌دهنده تسلط بی‌بدیل او بر زبان، ساختار سینمایی و روح اساطیر ایرانی است. کتاب دیباچه نوین شاهنامه توسط نشر روشنگران و مطالعات زنان به چاپ رسیده است.

کتاب دیباچه نوین شاهنامه یک اثر چندوجهی است: هم یک فیلم‌نامه دقیق و خواندنی، هم یک زندگینامه خلاق، و هم بیانیه‌ای در باب اهمیت هنر و هنرمند. مطالعه این اثر برای درک نگاه عمیق بهرام بیضایی به مهم‌ترین شاعر حماسه‌سرای ایران، تجربه‌ای ارزشمند است.