دژ مستحکم

دژ مستحکم به شخصیت تاریخی جامعه‌ی قرون وسطا و تمدن اروپایی تبدیل گشت. واژه‌ی «دژ مستحکم» در سال ۱۸۳۵ همزمان با نوزایی خیال قرون وسطایی در مکتب رمانتیسم پدیدار شد. از همان آغاز در قرون وسطا گاه آن را با کاخ اشتباه گرفته‌اند، اما در تاریخ واقعیت و اسطوره باید به دقت آنها را از هم تفکیک کرد. کاخ دو کارکرد خاص دارد که آن را از دژ مستحکم تفکیک می‌کند. پیش از هر چیز کاخ منزل پادشاه یا دست کم شاهزاده است، حال آنکه دژ مستحکم فقط منزل یک ارباب است، البته می‌دانیم که شاهان نیز، در مسند ارباب، دژهای مستحکم ساخته‌اند. کارکرد مسکونی در کاخ مهم‌تر است، حال آنکه دژ مستحکم با کارکرد نظامی مشخص می‌شود. 

دژ مستحکم با فئودالیته ارتباطی تنگ دارد و ایماژِ آن در خیال اروپایی در قرون وسطا گواه این است که دوره و نظام فئودالی از قرن دهم تا انقلاب فرانسه سطح مهمی از واقعیت‌های مادی، اجتماعی و نمادینِ اروپا بوده است. به طور کلی کارکرد دژ مستحکم آرام و پیوسته از نقش استحکامی به سوی کارکرد مسکونی تغییر کرد.

از آنجایی که دژ مستحکم با فعالیت‌های نظامی رابطه‌ای تنگ داشت، تغییر شکل آن حاصل قطعيِ انقلاب فنی در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم، یعنی پیدایش توپخانه بود. دیوارهای دژ دیگر در برابر توپ مقاوم نبودند و این فقط حالت نمادین، یادگاری و نوستالژیک داشت. اما اگر بخواهیم کل قرون وسطا را در نظر بگیریم، فرمول خوبی برای دژ مستحکم وجود دارد: ارگ مسکونی.