معرفی کتاب کودک آنچه ما را انسان می‌کند نوشته ویکتور دی ا سانتوس

«آیا می‌توانی حدس بزنی من کیستم؟ من از زمان‌های بسیار دور وجود داشته‌ام. در کودکی به‌سختی مرا می‌شناختی، اما اکنون نمی‌توانی مرا از ذهنت بیرون کنی. هزاران نوع از من در سراسر جهان وجود دارد و برخی از آن‌ها در حال نابودی‌اند. من تو را به گذشته، حال و آینده پیوند می‌زنم. من کیستم  و چرا برای انسان‌ها این‌قدر اهمیت دارم؟»

کتاب «آنچه ما را انسان می‌کند» با برانگیختن عمیق کنجکاوی روایت خود را آغاز می‌کند.

در طول سفر در دل این کتاب، سرنخ‌هایی از پاسخ معما کم‌کم نمایان می‌شوند و بالاخره آرام آرام تصاویر کتاب ما را به پاسخ نزدیک می‌کنند.

در یکی از صفحات کتاب می‌خوانیم: «وقتی یکی از من ناپدید شود، فرهنگی نیز ممکن است از بین برود. راهی منحصربه‌فرد برای دیدن و درک جهان... از دست رفته. برای همیشه.»

در یکی از صفحات، تصویری از پدر و فرزندی دیده می‌شود که از جنگ یا درگیری گریزان‌اند؛ شخص دیگری پلاکاردی در دست دارد که روی آن نوشته شده: «نه به جنگ».

و در نهایت در صفحه آخر کتاب ما با تصویری گویا از پاسخ سوالمان روبرو می‌شویم. در صفحه‌ی پایانی، تصویر افرادی دیده می‌شود که به زبان‌های مختلف «سلام» می‌گویند؛ از جمله زبان‌هایی رایج چون عربی، انگلیسی و اسپانیایی، تا زبان‌های بومی‌چون زبان مردم شاوانته در برزیل و چروکی در ایالات متحده.

با این شیوه‌ی روایی است که کتاب به خوبی نشان می‌دهد که در مواجهه با تهدیدات از بین رفتن زبان‌های بومی، آگاهی نسل‌های جوان از تنوع زبانی و نیاز به حفظ و احیای زبان‌های بومی‌بسیار ضروری است.

ویکتور دی. او. سانتوس، نویسنده و زبان‌شناس، کسی است که در پنج کشور زندگی کرده و ده زبان آموخته است. او درک عمیقی از رابطه‌ی همزیستی میان زبان و فرهنگ دارد. او می‌گوید: «وقتی زبانی می‌میرد، ممکن است فرهنگی هم با آن بمیرد.» الهام او برای نوشتن این کتاب، آرزویی شخصی و جهانی بوده: اینکه به فرزندانش و کودکان سراسر جهان نشان دهد که زبان، جوهره‌ی انسان‌بودن ماست.

این کتاب در حال حاضر به زبان‌های مختلفی از جمله انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی، پرتغالی، آلمانی، ژاپنی، روسی و فارسی منتشر شده است و جوایز و تقدیرنامه‌های زیادی نیز دریافت کرده است.

روایت تصویری، رازآلود و چندلایه

کتاب برخلاف بسیاری از آثار تصویری، فاقد شخصیت‌پردازی سنتی یا خط داستانی کلاسیک است. ساختار آن شبیه به معما یا چیستانی شاعرانه است. آنا فورلاتی با تصاویر پرمفهوم، مخاطب را به بازی فکری دعوت می‌کند: از ریشه‌های درخت که اشاره‌ای به ریشه‌های تاریخی زبان است، تا دختری نابینا با سگ راهنمایش که شیوه‌ای دیگر از زبان—زبان احساسی و غیربیانی—را به تصویر می‌کشد.

هر تصویر، فراتر از معناهای سطحی، مفاهیمی‌نهفته دارد. مثلاً دختری نابینا نه‌تنها نمادی از تنوع درک حسی ماست، بلکه رابطه‌ی او با سگ راهنمایش، شکلی دیگر از زبان انسانی را آشکار می‌کند—زبانی بدون کلمات، اما سرشار از معنا.

در جستجوی زبان‌های دیگر

با وجود زیبایی‌های بصری و زبانی کتاب «آنچه ما را انسان می‌کند» که در همکاری با یونسکو و با هدف گرامید‌اشت دهه‌ی بین‌المللی زبان‌های بومی‌منتشر شده، این اثر در بیان مفهوم زبان و نقش آن در انسان‌بودن دچار ساده‌سازی و غفلت‌هایی مهم شده است. مهم‌ترین کاستی کتاب این است که زبان را به‌مثابه تنها ویژگی تعریف‌کننده انسانیت معرفی می‌کند. چنین نگاهی، ناخواسته، گروه‌هایی از انسان‌ها را از این تعریف بیرون می‌گذارد: کودکانی که هنوز زبان‌آموزی را آغاز نکرده‌اند، سالمندانی که توان زبانی خود را از دست داده‌اند، یا افرادی با ناتوانی‌های ارتباطی که به دلایل جسمی‌یا ذهنی نمی‌توانند زبان را به شکل متعارف به‌کار بگیرند.

در عین حال زبان اشاره، به‌رغم حضور گذرایی در تصویرها، در متن کتاب هیچ جایگاهی ندارد.

در ضمن کتاب به زبان در سایر موجودات زنده نیز بی‌توجه است. در حالی که بسیاری از گونه‌های حیوانی، به‌ویژه پستانداران و پرندگان، دارای نظام‌های ارتباطی پیچیده‌اند، کتاب آن‌ها را به کلی نادیده می‌گیرد و زبان را منحصراً ویژگی انسان می‌داند.

درباره‌ی نویسنده

ویکتور دی. اُ. سانتوس نویسنده و زبان‌شناس حرفه‌ای است که اولین کتاب کودکانه‌اش را در سال ۲۰۲۰ منتشر کرد. پس از نوشتن هشت کتاب ، موفقیت بزرگی در سال ۲۰۲۲ به دست آورد. زمانی که کتابش «پدرم، صخره‌ام» موفق به دریافت ستاره‌ای از Kirkus Reviews و به یکی از بهترین کتاب‌های سال ۲۰۲۲ تبدیل شد. این کتاب به چندین زبان ترجمه و منتشر شد و در سال ۲۰۲۳ توسط انتشارات Scribble برای چاپ جهانی خریداری شد.

کتاب بعدی او، آنچه ما را انسان می‌کند، در فهرست‌های مهم بین‌المللی مانند Ravens 2023 و Bologna Ragazzi Amazing Bookshelf قرار گرفت و توسط یونسکو به عنوان کتاب رسمی‌دهه بین‌المللی زبان‌های بومی‌معرفی شد.

درباره‌ی تصویرگر

آنا فورلاتی در پادوا، ایتالیا متولد شد. پس از دریافت مدرک در هنر معاصر و تاریخ فیلم از دانشگاه IUAV ونیز، اکنون به تدریس تصویرسازی در مدرسه معتبر Ars in Fabula در ماچراتا (ایتالیا) مشغول است و خود را وقف دنیای تصویرسازی برای کودکان کرده است. او بیش از ۴۰ کتاب کودکانه را تصویرسازی کرده و در بسیاری از نمایشگاه‌های بین‌المللی اختصاصی تصویرسازی شرکت کرده است.