شک نیست که در جستجوی زمان گمشده رمان برجسته قرن بیستم است که از نظر هنری و ژرفا بر تنها رقبایش- ژان کریستف و اولیس هم برتری دارد. این کتاب ویژگی پایدار و خاص آثار هنری را در خود دارد: عام را در خاص نشان می‌دهد و شاید هستی را نیز وصف کند. چرا که در اینجا با توصیف یک مرد و یک طبقه اجتماعی، عصری را تصویر می‌کند و زندگی انسان را می‌نمایاند.

در جستجوی زمان گمشده بیش از آنکه سرگذشت باشد چشم‌اندازی است از تصاویر برگزیده‌ای که در مراحل گوناگون رشد و زوالشان نشان داده می‌شوند. آنچه می‌گذرد زمان است و آنچه نظاره‌اش می‌کند خاطره است. پروست مسحور تاثیر نافذ گذر زمان بود. زمان که مخرب و محافظ، پیوسته، فناناپذیر، ذهنی، اما به نحو سرسختانه‌ای واقعی است کهنه را دور می‌اندازد و نو را جای آن می‌نشاند. سطح را دگرگون می‌کند ولی بنیان را به حال خود می‌گذارد. لحظه‌ها را بر حسب چگونگی حوادث و حالات آدمی کوتاه یا طولانی می‌کند. از انسان شخصیت‌های متعدد و گاه متضادی می‌سازد (مانند سن‌لو) هر سال نقشه دنیا را دگرگن می‌کند. پروست دم و دستگاه پاپ را می‌ستود، چراکه «قرن‌ها دوام آورده است». او در توصیف و ارزیابی واقعیت، مانند فیزیکدان‌های جدید، زمان را به سه بعد فضایی اضافه کرد. «بالاتر از همه تلاش خواهم کرد در توصیف انسان نشان دهم که او موجودی است دارای طول، اما منظورم هیکل او نیست بلکه طول زمان و طول عمر اوست که باید آن را همراه خود از جایی به جای دیگر بکشاند و این همان... باری است که پیوسته افزایش می‌یابد و سنگینی آن سرانجام او را از پا می‌اندازد...»، «سعی خواهم کرد این بعد تداوم زمان را چنان توضیح دهم که در رونوشت برداری از زندگی انسان با آنچه حواسمان به ما منتقل می‌کند تفاوت بارز داشته باشد.» خاطره‌های ما بسیار ژرف‌تر، غنی‌تر و نافذتر از حواسمان می‌باشد.