جدل، دیوانگی و شاید عشق

مروری بر کتاب استاد پترزبورگ اثر جی. ام. کوتسی

آرمینا میلانی

پنجشنبه ۱۴ بهمن ۱۴۰۰

(1 نفر) 5.0

جی ام کوتسی نویسنده کتاب استاد پترزبورگ

سال 1869 است؛ فئودور میخایلوویچ داستایفسکی همسر و فرزندش را در درسدن آلمان[1] به مقصد پترزبورگ ترک می­‌کند تا به مراسم خاکسپاری پسرخوانده‌اش، پاول عیسایف، برود که یادگار همسر اولش است. میخایلوویچ از ترس طلبکاران با پاسپورت جعلی و با نام عیسایف وارد کشور می‌­شود. وی به محض رسیدن، به آپارتمان شماره‌­ی 63، خیابان اسوچنوی می‌­رود؛ همان جایی که پسرش در آن اتاقی را برای خود اجاره کرده بود. وی از زن صاحب‌خانه می‌­خواهد مدتی را در اتاق پسرش اقامت داشته باشد. صبح روز بعد او به همراه زن صاحب‌خانه و دخترش به جزیره یلاگین می‌­روند و برای قبر پاول 21 ساله گل می‌برند. احوال داستایفسکی در بهت و غم می‌­گذرد و افکار لحظه‌­ای رهایش نمی‌­کنند. اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ میخایلوویچ وقتی به اداره پلیس سر می‌­زند تا اوراق و وسایل پسرش را پس بگیرد، متوجه سیاهه‌­ای از اسامی می‌­شود که باید ترور شوند! در وضعیتی که او فاجعه‌ی خودکشی فرزندش را یک تصادف می‌پنداشت، با مسئله­‌ای به مراتب پیچیده‌تر مواجه می‌­شود و فرزند خوش‌قدوبالا و معصوم خود را در دام حزبی به سردستگی سرگی نچایف می‌­یابد. آیا مرگ پاول یک تصادف بوده است؟

نچایف _از مشهورترین چهره‌های نیهیلیسم و تروریسم روسی_ در صدد گرفتن انتقام خلق است؛ داستایفسکی و نچایف در قسمت‌های مختلفی از کتاب با یکدیگر برخورد می‌­کنند و بینشان گفت‌وگوهای فلسفی- جامعه شناختی در می‌­گیرد. داستایفسکی حالا فقط با مرگ پسرش روبه‌رو نیست، او پایش به یک کشمکش سیاسی با آدمی دیوانه و جدلی عاشقانه با زنی سرسخت کشیده شده است...

نویسنده با ظرافت، ردپای داستایفسکی را در جای جای داستان به جا گذاشته است؛ چنان‌که وقتی خواننده کتاب را می‌­خواند، تصور کند داستان را از زبان شخص میخایلوویچ داستایفسکی شنیده است. ابتلا به صرع، ستیزی دائمی با تنگدستی، نامه‌نگاری‌ها با مایکوف برای درخواست پول، وسواس‌های فکری و حساسیت داستایفسکی به دختران نوجوان و اشاره­‌های مستقیم و غیر مستقیم به داستان­‌های او همگی نمونه­‌هایی هستند که نویسنده هنگام نوشتن داستانش از قلم نینداخته تا رمان هر چه بیشتر باورپذیر شود. کتاب در مجموع پر از اشارات صریح و تلویحی و نقش­‌مایه­‌های جهان آثار داستایفسکی است: حیوانات کتک‌خورده و رنج‌کشیده، فرودستان، موجودات عصبی و جوی متشنج از قتل و جنایت، حضور پلیس و توطئه انقلابیون و ...؛[۲] اما هوشمندانه‌ترین عمل نویسنده آن جاست که در فصل­‌های پایانی کتاب به ما نشان می‌­دهد داستایفسکی به فکر نوشتن رمان تازه­‌ای افتاده و چند بندی را از زبان استاد می‌نویسد، این رمان همان رمان شیاطین معروف است و کوتسی در رمانش زمینه‌­ای برای نگارش آن در اختیار داستایفسکی قرار داده است.

«شگرد ادبی‌ای که کوتسی به کار می­‌گیرد نوعی حرکت خلاف جریان است که در آن خود اثر ادبی یک واقعه فرض می‌­شود و اکنون نویسنده پیشنهاد می‌­کند تعریف کنیم چه شد که این واقعه روی داد.»[۳] نویسنده به زعم من شیوه­‌ای اساطیری به کار می‌­گیرد، اسطوره­‌ها نیز پاسخ همتایان نخستینمان هستند؛ نه در جواب چرا؟ بلکه در جواب چه شد که این واقعه اتفاق افتاد؟ پس نویسنده رمان استاد پترزبورگ[۴] روایتی نگاشته در بستری تاریخی و بر اساس زندگی‌نامه نویسنده­‌ای بزرگ، با رویکردی که هم به چگونگی و فرایند به وجود آمدن رمان نظر دارد و هم به زندگی شخصی او و روابط پدران و پسران. پسر 23 ساله کوتسی از ارتفاع سقوط کرد و جان باخت. کوتسی خواست غم بزرگ خود را به اثری ادبی تبدیل کند و احتمالا اگر می‌­خواست رمانی درباره­‌ی پدر و پسر از دست رفته‌­اش بنویسد، غم امانش نمی‌داد. پس او به گم‌گشته­‌ی خود در تن پسرخوانده داستایفسکی جان دوباره داد تا غم خود را ابراز کند؛ و به راستی که ازپس این کار به خوبی برآمده است.


[1]- Dresden

[۲]- (ریوندی، 1398: 253)

[2]- (ریوندی، 1398: 250) 

[3]- کوتسی، جی.ام. استاد پترزبورگ. ترجمه: محمدرضا ترک تتاری. 1395. (چاپ دوم: 1399) تهران: نشر ماهی.

دیدگاه ها

در حال حاضر دیدگاهی برای این مقاله ثبت نشده است.

پرسش های متداول

رمان استاد پترزبورگ روایتی نگاشته در بستری تاریخی و بر اساس زندگی نامه نویسند ­‌ای بزرگ، با رویکردی که هم به چگونگی و فرایند به وجود آمدن رمان نظر دارد و هم به زندگی شخصی او و روابط پدران و پسران. پسر 23 ساله کوتسی از ارتفاع سقوط کرد و جان باخت.

مطالب پیشنهادی

در ناامیدی بسی امید است

در ناامیدی بسی امید است

مروری بر کتاب اعترافات یک آنارشیست اثر پریسا رضا

من یک آدم معمولی‌ام و بلدم داستان بنویسم

من یک آدم معمولی‌ام و بلدم داستان بنویسم

عباس معروفی: مروری بر زندگی و آثار

قصه‌ای برای خلق قصه‌ها

قصه‌ای برای خلق قصه‌ها

مروری بر کتاب قصه‌ها از کجا می‌آیند؟ اثر اصغر عبداللهی

کتاب های پیشنهادی