مرور کتاب چند مقاله درباره موسیقی محلی اثر بلا بارتوک

بلا بارتوک از آهنگسازان بزرگ نیمه اول سده بیستم است.‌ این را می‌توان به گواه تأثیر ساخته‌هایش گفت؛ تأثیری که به بعضی از آهنگسازان ایرانی هم سرایت کرد. این موفقیت احتمالا به یک واقعیت بسیار بستگی داشت: بارتوک جهانی خلق می‌کرد، اما عمیقا درگیر دغدغه‌های بومی بود. ماده خامش اگرچه بومی بود، آنچه از آن می‌آفرید چنان استحاله کیمیاگرانه‌ای پیدا می­کرد که به هیچ بومی متعلق نمی‌ماند و عمیقا معاصر به گوش می‌رسید. این نگاه دوگانه و سازنده کارنامه هنری و آهنگسازانه‌ی او، به وجه دیگری از زندگی پرجست‌و‌خیزش هم سرایت کرد: پژوهش.  

بارتوک مشتاق بود تا به علمی‌ترین، استانداردترین و در نتیجه جهان‌شمول‌ترین شیوه ممکن به مطالعه موسیقی بومی بپردازد. به همین منظور، او به تحقیق و مطالعه انواع موسیقی‌های فولکلور روآورد؛ از روستاهای الجزایر گرفته تا آسیا و اروپای شرقی. شیوه مطالعه­ اش شیوه‌ای کاملا بین ­رشته‌ای بود. به طور خاص، او به قوم‌شناسی بسیار اهمیت می‌داد و عقیده داشت که موسیقی‌های فولکلور را باید در پیوند عمیق با بسترشان مطالعه کرد.  همچنین معتقد بود برای رسیدن به این هدف، پژوهشگر باید خود در بستر اجرای موسیقی و مناسبت‌های آن حضور داشته باشد و خصوصیات جامعه مقصد را بررسی و مطالعه کند. تلاشی که منجر به جا افتادن یک رشته علمی تازه شد که سال‌ها بعد از بارتوک آن را «قوم‌موسیقی‌شناسی» (اتنوموزیکولوژی) نامیدند و بارتوک را «پدر اتنوموزیکولوژی»؛ رشته‌ای که امروز بسیار فراگیر شده و البته از زمان بارتوک و روش‌های پیشنهادی او بسیار فراتر رفته است. این رشته امروز حتی در ایران هم در دو دانشگاه تدریس می‌شود.

بارتوک در این کتاب هم به نوعی یک روش علمی و دقیق برای مطالعه موسیقی‌های فولکلور (مردمی) را پیشنهاد می‌کند، هم بخشی از تجربه‌هایش در این زمینه را با خواننده به اشتراک می‌گذارد و هم بعضی نظراتش را درباره موسیقی فولکلور ارائه می‌دهد. نظراتی که نشان‌دهنده عمق علاقه کاشفانه او و البته بعضی از دیگر مدرنیست‌های دل‌زده از موسیقی کلاسیک غربی به گنجینه‌های پنهان شده در روستاهای دوردست است.

 نوع نگاه بارتوک در این مقاله­ ها به موسیقی فولکلور از جنس نگاه یک آهنگساز است. نگاهی که سعی می‌کند ارزش‌های موسیقی فولکلور را با ارزیابی‌های هنری توجیه کند و آن را در ساخته‌ها و ابداعات جدید به کار گیرد. به همین دلیل با اینکه امروز دیگر مثل آن سال‌ها – یعنی دهۀ بیست میلادی - موسیقی فولکلور در آثار آهنگسازان موسیقی کلاسیک غربی (معاصر) به کار گرفته نمی‌شود و آن دسته از نظرات و دیدگاه‌های بارتوک هم از مُد افتاده به نظر می‌رسند، اما نتیجه‌ی این نوع نگاه کارکردگرایانه پیدایش رشته­ای به نام اتنوموزیکولوژی بود که حالا اهمیتی اساسی‌تر از آن روزها پیدا کرده است.

کتاب چند مقاله دربارۀ موسیقی محلی به نویسندگی بلا بارتوک و ترجمۀ سیاوش بیضایی از سوی نشر رودکی منتشر شده است.