«بدین‌گونه بزرگ‌ترین مسئله بشری، مبارزه انسان با انسان است.»

بخشی از کتاب «ننه دلاور و فرزندان او» اثر برتولت برشت

یکشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۷

راه‌ها و دام‌ها

مادری کاسب، با همه خصوصیت‌های مادری و کاسبی خویش، همراه فرزندان خود به راه می‌افتد تا با شرافتمندی نانی به کف آورد. راه او هموار نیست. از همان گام نخست غول‌هایی به‌صورت آدمیزاد در گذرگاه وی کمین کرده‌اند تا فرزندانش را در کام جنگ و درندگی بکشند.

باز هم داستان درگیر شدن انسان است با سرنوشت.

این بار آنچه در برابر انسانِ رهسپار سر بر می‌کشد اژدها و نهنگ و دیو سفید و ابوالهول، یا موجودی با نیروی مافوق بشری، نیست. سدکننده راه نیز انسان است.

از دیرباز، انسان با طبیعت، با خود و با همنوع خود در ستیز بوده است. آنچه به‌نظر برشت مهم می‌نماید داستان پرماجرای مبارزه انسان با انسان است.

انسان در میدان مبارزه با طبیعت به پیروزی‌های شگرفی رسیده است. و نیز بدین راز پی برده که جهان بزرگ درون او در ارتباط ناگسستنی با جهان پهناور بیرون است. دیگر نمی‌توان مسئله روان را بیرون از اجتماع، بیرون از مقابله انسان‌ها حل کرد زیرا فرد نمی‌تواند بیرون از اجتماع برای خود جهانی جداگانه داشته باشد.

بدین‌گونه بزرگ‌ترین مسئله بشری، مبارزه انسان با انسان است. مبارزه‌ای که در پنجاه سال اخیر، در دوران اوج تمدن، دوباره بشر را تا پرتگاه نابودی کشانده و اکنون نیز در کار تدارک کشتار و بیدادی دیگر است.

میان رقابت‌ها، مبارزه‌ای ظالمانه‌تر و حیوانی‌تر از جنگ نیست. با وجود این، جنگ واقعیت روزگار ماست، مادر واقعیت‌های روزگار ماست. و باید واقعیت را دید و شناخت.

جنگی درگرفته و ننه‌دلاور به صحنه‌ جنگ گام می‌گذارد. زندگی باید بگذرد و یکی از راه‌های زندگی استفاده از جنگ است، یعنی استفاده از وضع موجود که ناچار با پذیرفتن وضع موجود همراه است. ننه‌دلاور سود آنی خود را در این می‌بیند که بر این خوان یغما بنشیند. سلاح و کمر و لباس و آذوقه‌ای به بازار جنگ می‌برد، باشد که سودی به دست آورد.

دلاور همین که راه خود را بسته می‌بیند فریاد می‌کشد، دست بلند می‌کند، به حیله دست می‌زند تا از دام رهایی یابد و به ظاهر نیز رهایی می‌یابد. اکنون این مادر دلاور فاتح است و با فرزندانش به راه می‌افتد. اما دام‌گستران نیز غافل نیستند: اگر به زور میسر نشد به نیرنگ، دامی دیگر در راه او می‌گسترند. قهرمان ما تنها مادر نیست، آدمی است کاسب، و کاسب سودجوست. دلاور سود آنی خود را می‌بیند و پشت پرده را نمی‌بیند و در دام اسیر می‌افتد. نخستین تیر دام‌گستران به هدف می‌خورد: یکی از فرزندان ننه دلاور به دام جنگاوران افتاده است.

ننه دلاور و فرزندان او یکی از نخستین آثار از برتولت برشت نویسنده‌ی شهیر آلمانی با ترجمه مصطفی رحیمی از نشر نیلوفر است که در سال 1926 نوشته شده است. نمایشنامه های دیگر این نویسنده با عناوین آدم آدم است، دایره گچی قفقازی، زندگی گالیله و بعل٬ صدای طبل در شب٬ در جنگل شهر به فارسی ترجمه شده است.